Kan nana bann bon prinsip é k’i aplik pa !

Aprè la pèryod la kolonizasyon, l’ariv lo zour pou dékolonizé. Dann désèrtin ka bann pèp la fé sak i apèl in guèr libérasyon nasyonal. Dann désèrtin ka lo péi kolonyalis la roganiz sak li apèl la dékolonzasyon pasifik-dizon, soi-dizan pasifik !

L’il Maurice la vni indépandan san fé la guèr kont l’Anglétèr. Madégaskar la pa fé pou vréman in guèr libérasyon pou li trap son l’indépandans. Dann bann péi konm l’Algérie, konm lo Mozambik épi d’ot péi ankor la fé bann guèr la dir dé z’ané é dé z’ané.

Kisoi la guèr, kisoi pa la guèr bann koloni té i doi gingn z’ot l’indépandans avèk lo frontyèr zot l’avé étan koloni. Sa sé in gran prinsip dann lo droi intèrnasyonal. Mé la pa toultan la aplik so prinsip-la, konm k’i fo : ni koné la késtyonn bannzil Chagos, ni koné galman kosa la spasé dann bannzil komor avèk Mayotte, ni koné osi sak la spasé é i éspas ankor dsi la késtyonn bann zil épars konm Juan de nova, Europa, Bassas dé Indya, épi Tromlin. Lo kolonizatèr, la mète son prinsip dékolonizasyon dann son posh épi son moushoir pa dsi.

Juan de Nova l’été in l’androi ousa l’avé arienk lo guano - fimyé kaka zoizo d’mèr - Sa té in marshandiz téi kout pa tro shèr. Mé lé shoz i shanj avèk pétrol épi lo gaz i diré nana dann kanal Mozambik , épi o z’alantour bannzil épars.

Astèr si i trouv lo gaz an gran kantité, si i trouv pétrol a gogo, a kisa i rovien sa ? Kisa k’i gingn é kisa k’i pèrd ? Dann kèl trikmardaz l’oséan indien lé riskab tonm ankor. Ala sak i pé arivé kan nana bann gran prinsip lo droi intèrnasyonal é k’i aplik pa .

*Bann péi kolonyal i koné koman i aplik bann prinsip avèk la krash pa dann la réalité épi la sinsérité : in bann sharjèr d’lo, épi bann sharjèr d’lo danzéré.