Mézami, na poin lontan Prézidan La Franss la anvoye in mission dann toute péi l’outre-mèr pou oir si ni vé in modifikassion noute éstatu, koman ni vé sa, pou kossa ni voudré sa sansa ni voudré pa é an passan i gliss inn-dé mo dsi sak lo gouvèrnman li mèm li propoz. Biensir mi koné pa kossa banna la di rantrezot. In pé la mèm di zot i vé pa k’i toush lo sakrosain léstatu.
Mwin pèrsonèlman mi koné sak kominiss i propoz : in gran diskission rante toute bann fors viv épizapré si lé nésséssèr in modifikassion pou (...)
Lakey lo sit > Chroniques > Oté
Oté
-
In sinp késtyonn konfyanss dan nou pou nou avanssé !
30 avril, sanm Justin -
« Astèr doboute guète ! »
30 avril, sanm JustinMédam zé Méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami lé pa rar demoune i yème an silanss é la pèrssone émé i fé pa in ka, kissoi èl i romarke pa, kissoi èl lé an foutan. Si tèlman la pèrssone k’i yème i siporte son mal an passyanss.
Mé konm i di baton défoi i shanj de boute é la pèrssone k’i mépriz toudinkou èl i yème son tour é sé l’èr ké l’ote i trouv soulyé pou son pyé é èl i fé in kroi dsi son lamour anssien méprizé.
So kou issi èl i pass fyèrman avèk in rogar (...) -
Lékours shoval : Dopi zistoir mon papa téi rakonte ziska prozé Paul Vergès
29 avril, sanm JustinMézami mon papa, dann tan li lété ankor dann monde par issi, téi yèm bien rakonte zistoir. Té pa solman zistoir Tizan-Gran Dyab osinonsa Lyèv avèk tortu, Laramé é toute bann zistoir la Rényon mé l’avé ossi son vi konm li la viv é suivan son manyèr rakonté.
Zordi mi rapèl in zistoir la kours shoval, kan l’avé la kours la Redoute-Sin-Dni épi l’avé in shoval blan téi apèl Verdun é sa l’avé lo fon mèm. Téi apèl ali shoval troi tour é si li lété dèrnyé promyé tour, dann milyé la bann dézyèm tour, troizyèm tour sir li (...) -
« La vyèrz noir, li la dépoz son zoutiye ! »
29 avril, sanm JustinKoz èk mwin sé koz èk in kouyon, mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, dann inn vi d’travaye néna déssèrtin moune lé kontan, d’ote lé pa kontan é an parmi sak lé pa kontan néna i sava ziska dépoz zot zoutiye la vyèrz noir konm in promèss zamé pi ansèrv ali.
Mi rapèl in zour nou té apré distribyé trak pou plantèr é ni trouv in moune é moune-la i di anou, mwin la koupe kann toute in vi é astèr mi koupe ar pi ali. Mon zoutiye mwin la dépoz la vyèrz noir. Divé la tro fatig amwin san konté lo shyass de (...) -
Si nou té i parl in pé Anchaing, in zésklav parti maron
27 avril, sanm JustinMézami, zordi mi yèmré ni koz in pé dsi Anchaing. Zot i koné in gran maron la done son nom in piton par-la dann Sirk Salazie — in piton avèk in bone vu dsi la Rivère du Mat. Par la mèm bann shassèr d’noir maron i ariv kan zot i monte par lo li la rivyèr pou alé tyé bann maron é toush in prime.
Mi doi dir azoté tan lékol primèr mwin la antann parl listoir — la lézann — Anchaing pars dann tan-la nou l’avé la shanss, an parmi noute zéfé, l’avé in liv istoir épi zéografi é dann liv-la téi parl listoir bann maron. (...) -
« La brèz dsou la sann »
27 avril, sanm JustinMédam zé méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon, mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, zot i koné la brèz, zot i koné la sann Zot i koné la brèz sa i bril drolman pars sa lé drolman sho. La sann ossi i pé z’ète sho, mé pa si tèlman konm la brèz. Solman i pé arivé k’lé dê imaye ansanm é in sinp pti kou d’briz é la flamm i démar.
An déor la brèz pou vréman, la sann pou vréman, la flam kossa sa i fé panss azot ? Pou mwin sa i fé panss amwin in karaktèr d’moune. I diré li lé tidousman donk li sé la (...) -
Kossa bann minis la y vien fé isi ?
26 avril, sanm JustinSo matin navé in lémission dann radio dessi la vizit lo minis légalité fanm-bonom. Mi fé romark à zot ke en fransé y di légalité « homme-femme » mé en kréol, sé fanm-bonom, sa in détaye pétèt mé sa y monte ke kontrèrman sat nout panse, dann nout sosiété kréole fanm lé en avan, alors ke dann lo sosiété fransé sé boug lé promié. Mi ferme la parantèz.
Mé mi arvien dessi mon kozman : komantèr dessi radio à propo la vizit lo minis. La plipar domoun té y apèl, é mêm linvité dessi la radio, toute la bann lété dakor pou di : (...) -
« Konm dofé dann la paille kann ! »
26 avril, sanm JustinMédam zé méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami zot i koné dofé dan la paille kann konm sa lé rapide : kissoi dann karo kann an pèryode séchess, kissoi kan téi pran dann in kaz an paille konm l’avé in bonpé néna lontan. An dë tan, troi mouvman, lakaz, la kizine, lo li kour pa, lo bann mobilyé, toussala té détrui an mwins lo tan k’i fo pou di.
Mé astèr si ni anparl demoune, sak néna lo karaktèr vif, sak konm i di i pran la kolèr o galop. Osinonsa kan in (...) -
Salté d’sindrome la paj blansh !
25 avril, sanm JustinMézami mi koné bien asoir lé bien tar kan mwin l’apré sèye ékri mon dë mo pou fé pass sa domin dann noute zoinal Témoignages, bien émé. Mi di azot lé tar é dann in néstan sar minui tapante é mwin sar touzour apré kour déyèr in l’idé, dèryèr in mo, déyèr in tournir, déyèr in lékspréssion kapab fé plézir amwin kan li va afish dossi lékran.
Na poin lontan mwin la di in bon kamarade, pou kossa, li ossi, li ékriré pa pou noute zoinal é li la réponn amwin, sé pars li la pèr lo sindrome la fèye blansh é fransh vérité mi panss (...) -
« Shak pilon na son kalou »
25 avril, sanm JustinMédam zé méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, mi panss mwin la fine marke sa par-la dann Témoignaz. Si lé vré zot va éskiz amwin, si lé pa vré sé k’mon mémoir i flansh. Antouléka zot i koné bien sak i vé dir : sa i vé dir shakinn i pé trouv soulyé pou mète dsi son pyé é mi trouv sa plito optimist pars i di pa « mèm lo shien néna son kamarad ! » donk sa lé vré galman pou d’moune.
O fète kossa i lé lo pilon é kossa i lé lo kalou : pilon avèk mortyé sé topète (...) -
Pa si fassil ke sa ! D’konète son passé pou konstruir son fitir
24 avril, sanm JustinMézami si néna in lidé la bien avanssé dopi lo gran wati-watia dsi la frèsk Méo la fé pou in lissé Vincendo sé k’nou na bézwin konète noute passé pa solman pou lo plézir konète noute passé, mé pars sa sé kékshoz bien nésséssèr pou konstrui noute fitir.
Si mi di azot mwin noré bien vouli antann bann rényoné anparl së lidé-la… kissoi pou dir sé la vérité mèm an toutan, dann toute landroi, kissoi pou dir la pa avèk sa nou va konstrui noute demin. Pou koué mi di sa ? Pars mi panss konm toute lidé sé kékshoz ki pë ète (...) -
« I pé dir sa in malsoufran ! »
24 avril, sanm JustinMédam zé méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami issi La rényon konm in pé partou, néna d’moune i pran zot mal an passyans. La pa zot pou souplègn pli k’i an fo. Mé néna d’ote i fo oir koman zot pli pti zafèr zot i siporte pa. Konm ou lé pa dan zot, wi gingn pa savoir si i fé mal pou vréman, sansa si i fé mal in pé é zot réakssion lé pli for k’lo mal.
Bann dmounne konmsa, ni apèl sa mal-soufan : si wi di azot ou néna in pyé i fé mal, zot sé lé dé k’lé an (...) -
Oté ! Koméla i bonbarde niyaz pou fé tonb la plui don ?
23 avril, sanm JustinMézami mwin la touzour panssé, bann péi konm Dubaï sa lété sèk an graton la plipar d’tan. Mwin téi panss mèm sa l’avé in klima dézèrtik si tèlman téi falé déssal lo d’mèr pou boir sansa pou fé la toilète… Mé wala ké néna dé troi zour, mi rogarde dann télé é sak mi oi la bien étone amwin : l’avé in tan d’siklone, épi la plui téi tonb konm vash k ’i piss. Mwin la panss lété in lérèr mé apréssa mwin la antann dann télé dë zan d’plui la tonb an 24 èr dann Dubaï laba.
Aprésa mwin la antann dir avèk lo réshofman klimatik la plui (...) -
« La pa la fote kouto si volaye i kriye kan i koupe son kolé ! »
23 avril, sanm JustinMédam zé Méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mi koné pa si zot i ansouvien kozman-la é mi koné mèm pa si sa in provèrb kréol-rényoné pars souvan défoi mi rode anparmi bann provèrb inn i di amwin kékshoz épi mi mète ali an kréol rényoné - lé pa défandi, sé ziste kékshoz anprété. Kékshoz mi mète a la soss kréol rényoné.
Antouléka kossa sa i vé dir : pou mwin sa i vé dir i fo pa mète lotèr dsi lé zot si i ariv in n’afèr ou mèm lé résponsab. Pars sa sé in labitide in (...) -
Atanssion mé zami, nou lé mal baré konm i di !
22 avril, sanm JustinMézami, néna inn-dé zour, dann noute zoinal Témoignages mwin la ékrir opliss i ariv anou zinkonvényan dsi noute fournitir intèryèr dsi noute manzé opliss sa i amontr anou nou la bézoin noute lotosifizanss alimantèr pars sa lé possib é sa lé dann noute lintéré.
Dèrnyé foi nou la anparl zoignon épi nou la vi kan in gran péi konm l’Inde kan li bloke lésportassion sé nou k’lé bien annuiyé. Néna dé-troi moi té in n’afèr d’tomate é dopi kéktan sé lo ri k’l é movèz kalité — la plipar d’tan li kui an sosoi, an koltar é (...) -
« Fyé pa dsi moune-la, sa i yème okipé sa ! »
22 avril, sanm JustinMédam zé Méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, okipe demoune sa sé konm in n’afèr nou — in pé rante nou ! — néna sa dann san. I fo dir sa sé kékshoz i marsh bien avèk ladi-lafé, noute spor nassyonal. Sak lé annuiyan sé ké ni diré toute demoune lé famiye issi La Rényon é kan ou l’apré raporte dsi in moune talèr la pèrssone i koné bien lo moune é étone pa ou si sa i fé déga.
Sak sré lo méyèr atitide sré motus é boush kouzu, mé néna d’moune i yèm pa lèss (...) -
Mé oussa nou sa va ?
20 avril, sanm JustinKossa larivé ? La guèr y fini pi, o kontrèr nou la pèr y déclens ankor pli for à koz tension ant l’Iran ek Israël. En mêm tan katastrof natirèl y arèt pa. Agard koman linondasion lé entrin détrui Dubaï, « le pays toute l’estravagance ». Zot la fé tonmb la pli dann dézer avek produi artifisièl é astèr zot y guingn pi arété. Tout y par à Lo, loto la route, limèb, domoun.
Avan sa navé trambman dtèr Taïwan é astèr même soz Canada. Bann gran gran tour y tonmb en paké dboi. Kan mi wa zimaz dessi rézo, y donn konm in (...) -
« La pa li k’la manz manzé, sé manzé k’la manz ali ! »
20 avril, sanm JustinMédam zé méssyé, la sossyété koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, mi koné pa si zot la fini antann in kozman konmsa pars d’apré mwin li lé plito rar. Solon Lo gran Daniel Honoré dann son liv « somi lo mo » i di sa d’in moune i mégri mèm si li manz normalman osinonsa si li manz plisské son konte manzé.
Ziska zordi mwin la ézite anparl azot kozman-la pars pou mwin lo sanss lé pa klèr. A mwins ké ni mète sa dsi lo konte bann kozman an parabol pars lo kréol rényoné sé in gran (...) -
Si wi koné pa oute passé, koman wi sava fé pou konstrui oute fitir ?
19 avril, sanm JustinMézami, mi panss, konm mwin, zot la suiv toute lo oilali-oilala dsi Zolikèr, in gran frèsk in lartist rényoné i apèl Méo la fé pou mète sa dsi lo mir in Lissé dann kartyé Vincendo. Li la pa fé sa par li mèm, par son lidé partikilyé mé pou réspèkt in komande banna la fé ansanm li konm in lilistrassion lo kozman mwin la marke an-o la… avèk in kayé dé sharj é toute sak i fo pou éspoz sa dan in Lissé La Répiblik — é zot i koné i manke pa formalité pou fé dann in ka konmsa.
Donk toute la spass konm k’i fo é zordi la (...) -
« Mon vin té èg mé mwin la boira li ! »
19 avril, sanm JustinMédam zé Méssyé, la sossyété, koz èk mwin sé koz èk in kouyon mé sé o pyé d’lo mir k’i oi lo masson.
Mézami, shakinn rante nou, momandoné, i doi fé son shoi dan la vi. Bon shoi, mové shoi, lo problème sé ké wi koné apré, défoi lontan apré. Défoi wi pass inn vi apré rogrète lo shoi ou la fé momandoné, dann oute zénèss…
Kozman-la i rapèl amwin in léktir dann zistoir Kristyan, kan lo marmaye i vé kite lékol pou alé grate kann é son momon i vé pa biensir, mé lo papa li lé plito pour é an parlan d’li, li di sak mwin la marke (...)
Chroniques
- Images de notre Histoire
- Oté
- L’invité(e)
- Libres propos
- Chronique de Raymond Mollard
- Point de vue
- Alon filozofé
- Di sak na pou di
- Actu de la semaine
- Bayalina
- C’en est trope
- Café Péi
- Chronique de Jean-Paul Ciret
- Conte de Noël
- Handicapable !
- in kozman pou la rout
- L’instant éducation
- La lang na poin lo zo
- La Réunion : des séquelles de l’époque coloniale ?
- Le coin de ...
- Le Mot de l’ADIL
- Le mot du CAUE
- Nou lé kapab
- Photo du jour
- Réunionnais D’ailleurs
- Sport et inégalités
- Tribune libre