Zordi 19 désanm, donk par l’fète domin sé lo vin é lo vin désanm 1848 l’été lo zour l’abolisyon l’ésklavaz. Pandan lontan nou l’apèl sa la fète kaf é dopi in koup de tan i di sa la fète rényonèz la libèrté.

Zour-la soisant dé mil zésklav dsi san vin mil pèrsone la vni lib. Lib ? Pétète pa mé zot lété pi ésklav é té i pé pi aplik azot so salté d’kode noir lo minis Colbert, in gran minis Louis XIV d’apré sak i di zordi ankor, la fé ékri pou aplik sa dann la rolasyon rant lo bann mète-lib !-épi bann zésklav-pa lib ! Promyé kod noir lé daté d’mil six san katrovin nèf, in dézyèm lé daté d’mil sète san vinn troi.

Lo vin désanm 1848 la fé in gran fète dsi la plas gouvèrnman. Domoun la shanté, do moun la dansé é moin na touzour dan la tète kozman rant in l’ansien mète épi in nouvo lib, z’ésklav la vèye. Inn i di l’ot : astèr ou lé lib, kosa ou i sava fèr ? lo ga i réponn, mi sava arète travaye épi mi sa prann inn-dé zésklav pou travaye pou moin. Mé l’ot i arvir ali na pi zésklav a partir d’zordi é lo l’ansien zésklav nouvo lib i domann kosa i sèrv l’abolisyon alor ?

A kosa i sèrv ? Sa la pa pran l’éfé toutsuit pou toutsuit ! Sirtou ké dann zyé lo l’ansien mète lo l’ansien zésklav la pa shanj zour pou lannmin, é dann la tète lo z’ésklav son sityasion l’avé pa tro shanjé non pli vi ké li té blizé sign in kontra l’angajman pou alé travaye avèk son l’ansien mète. La zourné travaye té touzour parèy, divé kann té i rant touzour dan la shèr é lo shabouk zour po lanmin la pa rant o shomaj, la korvé té touzour la galman lo droi kuisaz épi tout sak i fé ké l’ésklavaz té in rézime insiportab sa la kontinyé viv pandan lontan.

Koméla l’ésklavaz - épi la trète - lé konsidéré konm krime kont l’imanité : dizon nou la mète lo tan mé nou la fini par ariv in rézilta. Solman zordi l’ésklavaz modèrn i égzis touzour é bann kapitaklis i ansèrv sa dann bonpé péi pou grosi z’ot pla.L’aktyalité lé ranpli avèk in bann ka konmsa… Nana ankor in takon d’moun lo zonm, fanm, zanfan, zot lé ankor zésklav san lo kode noir mé z’ésklav kant mèm.

L’istoir i rotien la date 20 désanm 1848, konm in date inportan pou nout l’istoir. Sé in date inportan kant mèm mé mon dyé ségnèr ké nou la mète lo tan pou rokonète so date-la ! Alé ! Bone fète rényonèz la libèrté zot tout é alon pa obliy la libèrté sé shak zour ké ni pé ranfors ali, é sé shak zour ké ni pé pèrd ali si ni port pa antansyon !