Mi sort lir in kékshoz mi pans sa i pé intérèss anou. Kosa i lé ? Sinploman inn-dé zartik dsi lo léstatu bann noir dann désèrtin péi l’erop pandan la pèryod i apèl lo syèkl bann limyèr… Lé posib zot i pans dann tan l’avé zésklav dann bann koloni, l’avé poin noir dann bann péi d’érop alé oir l’avé. Dann désèrtin ka kan in propriyétèr zésklav téi sort dann bann péi d’outromèr pou rotourn dan in péi d’érop li téi amenn avèk li son zésklav. Défoi mèm, rant famiy zot téi fé kado zésklav inn-a l’ot pars lété konm in gloir kan ou l’avé domèstik noir a out sèrvis. Na défoi mèm l’avé konm in partaz léritaz rant famiy…

D’apré lo kode noir bann zésklav lété bann bien mèb donk ou téi pé ashté azot sansa vann azot, sansa ankor ou i pouvé érité dann bann koloni mé galman dann bann péi l’érop. La késtyon banna téi poz kan téi ramenn bann noir dann l’érop lété : Kèl léstatu bann zansien zésklav dann koloni l’avé kan zot téi vien dann bann « métropol ». Zot lété touzour zésklav, sansa zot lété lib ? Dann syèk téi apèl lo syèk dé limyèr bann doméstik noir la fé in bonpé prosé é souvan dé foi zot la gingn zot prosé.

D’apré sak moin la lir in bonpé la gingn zot prosé dan La frans, dann l’anglétèr épi dann l’almagn épi ankor dann in bonpé péi. Dann bann noir vandi-ashté-vandi désèrtin la fé zétid épi zot lété roshèrché pou zot talan d’amontrèr. Néna in moun téi apèl Amo lo ginéen li la fé zétid dann l’almagn é l’ané 1729 li la dépoz in tèz an latin dsi léstatu bann noir dann l’érop. Son konklizyon zot l’avé in éstatu demoun lib é bonpé zavoka épi tribinal la ansèrv lo tèz Amo la fé pou désid afranshi bann doméstik téi sort l’afrik é pou rokonète zot éstatu demoun lib. Ankor dé pti mo dsi amo : li la fé galman in doktora téi port dsi la médsine mantal épi d’ot ankor konm in doktora filozofik. Momandoné konm lo rasis la komans dév lop dann l’érop li la artourn dann péi Ghana é in moun sélèb téi apèl Kwane N’Kruma-in l’ansien prézidan dann péi la - la pa ézit déklar li téi rokoné Amo konm in gran mètr dann la filozofi.

Ni pouré ankor anparl bann filozof épi bann savan téi sort l’afrik mé étone pa zot si moin la zamé aprann sa kan moin la parti l’inivèrsité. Zordi mi sava rode par moin mèm é mi trouv dé shoz lé intérésan mé kan moin lété étidyan zamé d’la vi : téi anparl sa. Mé la pa tro tar pars bann syans épi bann filozofi, bann téolozi téi amontr dann l’Afrik – nout bann zansète téi amontr sa - i fo ni fé in kont sanm sa, pars sé nout bann zansète l’afrik la dé vlop sa pou l’imanité donk pou nou galman é ni doi pa lèss sa tonbé.