L’ané 1848 : lané majik pou nout péi La Rényon !

19 désanm 2019, sanm Justin

Mé zami, mon bann dalon, mon bann kamarad, zordi i tonm 19 désanm é domin sar lo 20 :20 désanm ! In lanivèrsèr inportan pou nou rényoné, sète l’abolisyon ofisyèl lésklavaz isi La Rényon lo 20 désanm l’ané 1848. Si lo lédikasyon popilèr lété sak èl i dovré z’ète dann in péi konm la n’ote, nou noré gingn pass, nou noré di pass, in bon somenn-lé pa d’tro !-pou gard in pé dann rétrovizèr nout listoir é an mèm tan prozète anou dann nout domin pou nou ésèye konprann kisa nou sra, koman nous ra, dann nout l’avnir.

Mé oila sète ané i done vakans lo 19 désanm é mi sipoz vakans-voiyaz sa lé pli inportan pou in popilasyon éropéène nomad indéksé pou ropran l’aviyon épi pou pass in moi d’vakans laba dann La Frans. Bien a distans lésklavaz épi son l’abolisyon, bien loinn lédikasyon popilèr épi la nésésité pou nou d’ rogard in pé sak nou lété yèr épi avan pou konprann koman sar n out domin.

Mé zami, mon bann dalon, mon bann kamarad,
Nou néna bonpé pou aprann dsi nou mèm pars lékol i amontr pa nou arien-lékol sé zéro pou la konésans nou la bézoin an avoir dsi nou mèm. Lé vré nout listoir sé arienk in pé plis troi syèk édmi, mé troi syèk édmi l’avé asé pou fé énète in pèp ark-an-syèl, avèk son kiltir, son sivilizasyon, son lang kréol réyonèz, son psikolozi, son bann karaktèr for épi son bann karaktèr féb galman… Lo maloya lé klasé konm patrimoine l’imanité par l’unesco, mé maloya la pa tousèl : lo séga i kont pou frèz dolo ? Mi kroi pa ! La krosh, kou d’pyé bouran, lo moring ? Sa sé arien sa ! A mon avi non. Bann rolijyon l’Afrik, Madégaskar, komor sa i kont pa ditou sa ? La pa mon avi. Néna pou aprann néna pou rodé, néna pou trouvé ! Nout pasé sé nout fil rouj diréksyon l’avnir.

Alon pran in sèl l’ané : 1848 é di amoin zot si nou na poin in takon zafèr pou rodé, pou trouvé, pou dékouvèr dsi in l’ané ni pé apèl majik pou nout péi La Rényon.L’ané-la 62000 zésklav lété afranshi dsi in popilasyon l’avé 120000 pèrsone a popré. Antansyon, zot la pa dor zésklav lo 19 pou ète lib dan zot koko lo vin o matin : shomin la libèrté la pa fé an in zéklèr d’tan ! Mé li la mète lo tan k’i falé. Moin lé sir lo shomin la libèrté la komans in bon koup de tan avan l’abolisyon épi la kontinyé apré l’abolisyon. Li la pass zénérasyon an zénérasyon ziska k’in zour bann désandan zésklav la déklar azot lib dann zote tète, lib dann zot vi, lib pou shoizi in l’avnir pou zot-avèk pétét ankor défoi désèrtin rolan lésklavaz pou anklav la tèt. In tash indélébil Kansa sa I éfas sa ? Sa i éfas pa konmsa an in kou, an in zour ! Dizon I dire li sava mé li lé la kant mèm.

Tanka lo bann mètr, moin lé a d’mandé konbien lo tan zot la mète pou abandone zot konplèks sipèryorité, konbien tan zot la mète pou aksèp lé z’ot ansien zésklav épi désandan dsi in pyé d’égalité. Kan par dsi lo marshé nou la pass ankor par létap zangajé : la pa pou arien désèrtin téi apèl azot zangazé, é désèrtin téi apèl azot zangazis. Lé pa tro loin lo mo zésklav épi lo mo zésklavazis é mi pans pou in pé sa lété parèye o mèm-sansa près parèye !-in bon koup de tan, si la pa zordi ankor. Zot i san pa tazantan dann nout sosyété konm in rolann rasis i lèv ?
Kosa ! Rasis na pi ! Kroi touzour, fyé pa tro.

Mé zami moin la pa konète lésklavaz, moin la pa ko nète l’angazis, mé mi souvien lo gran dékalaz rant sak l’avé é sak l’avé poin. Zordi ankor kan ni rogard bann pov isi La Rényon nou lé a d’mandé si nout listoir la pa rokil in bout, si li la pa bate an aryèr dopi in pé d’tan. Si ni pans sa pou vréman, biensir I fo ni anvizaz in nouvèl libérayon..a pa manké sète-la ! Siouplé la zén ès ! a pa manké siouplé !

Padport20 décembreMaloya

Signaler un contenu

Inn modékri, inn ti lavi, inn komantèr ?


Témoignages - 80e année


+ Lus