L’éshofman klimatik :
I koné pi koman anparé !

Kiribati ? Si zot la lir nout zournal somenn dèrnyèr, si zot la rogard déssèrtènn télé, moin lé sir nom-la i di azot in n’afèr. Kosa i lé ? In pti péi dann loséan Pasifik : in bonpé zil plate vèy pa koman. La-ba na poin montagn, na poin piton, zis in kantité zil, la plipar i tonm près nivo d’la mèr. La tè i okip 811 kilomète karé… troi foi pli pti ké La Rényon. Donk ala in péi ménasé par raport lo réshofman klimatik : kan la mèr i mont lé riskab anvayi azot é mèm nana dé troi zil, banna té blizé déménaz an katastrof pou pa gingn la mor...

Dann péi-la, nana a popré 100.000 pèrsone : biensir, pèp-la nana son kultur, son manyèr viv ansanm, son bann rolizyon tradisyonèl, plizyèr lang. Sak lé sir, sé k’li vé pa mor an tan k’pèp é banna l’apré rode solisyon pou sa. Dabor, banna i vé ashté dé mil éktar la tèr avèk bann zil Fidji, pars dann zot péi lé plizanpli dir pou fé l’agrikiltir : lo salé i mélanz avèk lo plate. Dézyèm z’afèr, lo gouvèrnman i rode ashté in tèr pou lo pèp alé dann l’émigrasyon. Arzout èk sa, zot i rode tout kalité téknik : fé la dig pou protèz lo péi kont la mèr, fabrik bann z’il artifisyèl pou dmoun viv dési. Plant in gran kantié mangrove pou protèz lo bann z’il. Zot i konpran, sa i kout pa arienk in katdsou é lo péi k=lé pa sitan rish ké sa.

Biensir lo méyèr z’afèr k’i pé ariv azot sé ké bann gran péi, sak i polyé l’èr, sak i dispèrs an gran kantité lo gaz karbonik dann la natir i fé in zès pou déshof lo klima. Déshof lo klima ? Pétète zot i pans sa lé pa possib, mé lé possib é nana in kantité téknik pou gingn fé sa. Dopi plant la foré in pé partou, ziska dévlop bann zénèrji prop, ziska ankor karsèr lo gaz karbonik dann bann kavèrn sou la tèr... in pé i parl ankor rofroidi lo klima avèk in protéksion kont bann réyon solèy. Donk téknik nana é demoun i mank pa la mazinasion.

Mé na arienk in n’afèr i mank, sé la volonté. Dopi sé pa konbienn tan i diskite mé san trouv in bon solisyon. Zordi ankor dann la vil Doha, in gran konférans lé réini, mé i koné pa si v’ariv trouv in bon l’antant pou déshof lo klima, sansa pou anpèsh ali shof tro. I komans di klima lé riskab shof kat dogré an plis. La, bann pèp i koné pa koman anparé.

Justin