Lakey lo sit > Chroniques > Oté
La i fé in lérèr la ! Kan in pé i batiz la vi shèr konm promyé problèm La Rényon
mèrkrodi 18 octob 2023, sanm
Na poin lontan dsi in radio — mé sa lé vré galman pou bann radio, bann télé, bann zoinal — in pé la désside la vi shèr lété lo prinssipal problèm nou l’avé issi La Rényon. Biensir la vi shèr sé in problèm mé sirman pa noute prinssipal problèm. Antouléka sa sé i problèm konm i di rékiran pars dopi lontan la vi lé shèr La Rényon pou bonpé d’moune. Zordi li lé pli shèr, lé vré, mé la pa li la instal la mizèr, issi La Rényon.
Mézami dopi néna d’moune La Rényon nou la koni la rishèss pou in pé, la mizèr pou d’ote. Sa lété vré tou l’tan lésklavaz : bann mète té rish mé pa toute, bann zésklav lété mizèr é toute lété mizèr… L’ané 1848 lésklavaz té aboli lo 20 déssanm, mé langazism l’avé komanss avan épi la kontinyé apré : bann zangazé té pov é toute la bann té pov, bann pti-blan té pov é la plipar té pov, bann zangaziss la plipar lété rish sirtou si ni mazine bann gran zangaziss. Dann tan la koloni l’avé in minorité té rish, in gran mazorité té pov mèm in bonpé mizèr.
La loi 19 mars 1946 l’arivé avèk in klass demoune rish la tir zot rishèss dann bann konsékanss lo bann transfèr piblik, in majorité d’moune pov mèm si zot la bénéfissyé bann zavantaz sossyal. Shomaz nou téi koné pa, nou la konète ali sirtou in shomaz de mass… Banna la inporte la sossyété d’konsomassion é bann pov téi gingn pi ansorte azot dann bann nouvo difikilté : delo, léstréssité, loiyé pou péyé, komission pou fèr téléfone, loizir zot la rotrouv azot dann la povrété mèm la mizèr.
Astèr si ni di, i fo bèss lo pri marshandiz é bann pov va nyabou ansorte azot ni rèv évéyé, pars la vi sar touzour tro shèr pou in bonpé dmoune La Rényon é va touzour manke sink santime pou fé in euro… Astèr si ni di alon viv konm lontan, mi panss pa nou va arivé pars la sossyété d’konsomassion èl lé la é èl i antour anou dann noute sossyété d’kontoir. Alon shanj konsomassion é lo nouvo konsomassion sar shèr konm lo lanssien pou sak na poin lo moiyin pou moiyéné.
Lo vré problèm zordi sé ké nou lé pa dévlopé konm i fodré sirtou noute fors prodiktiv. Lo problèm sé ké la poin travaye pou noute popilassion é si la poin travaye péyé konmkifo pou noute popilassion nora touzour d’moune pou zot la vi sar shèr é bonpé sar touzour dann la povrété, mèm dan la mizèr é sa sar vré toultan k’nou nora poin la métriz dsi noute lékonomi épi noute dévlopman.
Fassil pou dir, mé mi oi pa d’ote solission zordi ké réponn konm i fo la késtyon noute kamarade Lucien Biedingèr téi porz é késtyon-la lété : kissa k’i komande noute péi é son réponss té klèr, i fo bann rényoné i komande zot péi — toultan ké la gouvèrnanss noute péi i shanj ar pa dann sanss k’i fo, la vi sar touzour shèr pou in bonpé d’moune, é zot va touzour manke in n’afèr pou zoinn lé dé boute par l’milyé.
A bon antandèr, salu !
Justin
