Si sa lé vré pou vréman, bann roplantèr d’foré d’isi d’laba dsi la tèr noré rézon san pour san

17 out 2017, sanm Justin

De tou tan demoun i poz azot késtyon dsi lo rol la foré i zoué dann klima, si li zoué in rol. Mi souvien kan Paul Vergès an tan k’mèr la komine Lo Por la déside fé plant sink san mil pyé d’boi dann la komine, désèrtin la di sa va bate in pé la shalèr, mèm in pé la di va fé tonm in pé plis la plui. Donk zot la donn bann pyé d’boi in rol dsi la tanpératir, é mèm dsi la kantité la plui téi sar tonbé.

Mi koné pa si lo sink san mil pyé d’boi la donn lo rézilta désèrtin moun té i atann. Sak mi koné sé ké la komine Lo Por la pa fé sa pou la po d’patate mé, mi pans, par kroiyans pars réèlman l’avé poin pou vréman, dann tan, in téori syantifik té i pèrmète éspèr in rézilta konmsa. Lé vré, mé sak bann z’ansien té i kroi la pa fo san pour san, mèm si momandoné pèrsone i gingn pa aprouvé. I rès pou aprouvé, sansa pou amontr lo kontrèr mé tut shoz lé konmsa.

Figuir azot, mi sort lir in l’étide dsi la foré l’Amazonie. Demoun i romark la plui i ariv dé moi avan ké li doi arivé, si i baz dsi lo van i sort l’oséan – dopi la fin la sézon sèk ziska komansman la sézon la plui - é sa i konsèrn la finn moi d’séktanm ziska komansman moi d’désanm… In misyon bann z’om de syans amérikin la romark sa lé vré. Zot la romark galman si i kont dsi lo van i sort l’atlantik pou amenn la plui dopi moi d’séktanm ziska moi d’ désanm la plui noré pa di tonbé.

Alor, pou kosa la plui i tonm ? Pars, a s’ki paré, bann pyé d’boi i tir d’lo dann sol-sa i apèl lo l’évapotranspirasyon-épi sa i rotonm an plui é sé in n’afèr bann pyé d’zarb la bien bezoin pou z’ot kroisans. Donk konklizyon : sé lo bann foré zot mèm i provok so pti sézon la plui, mé si sa lé vré, sa i poz in késtyon sèryé : si i kontinyé défrish bann foré konm l’apré fé, lé riskab an avoir in mové konsékans dsi lo klima-pa arienk dann l’amazonie, dann l’afrik galman épi in pé tout z’androi nana gran gran foré l’om l’apré ataké.

An touléka, i diré bien la foré la pa solman in gran rézèrvoir pou l’éstokaj karbone, mé an plis èl n’oré in rol pou zoué dann lo klima. L’èr-la, si lé bien vré sak bann z’om de syans i di tout bann moun i plant bann pyé d’zarb in pé partou dsi la tèr zot noré rézon san pour san.

Padport

Signaler un contenu

Inn modékri, inn ti lavi, inn komantèr ?


Témoignages - 80e année


+ Lus