Isi La Rényon, i parl pa tro, mèm pa ditou dsi la ZEE. La-ba, Moris, i parl de sa souvan, mèm tou lé zour sé tan isi. Pou kosa ? Pars gouvèrnman Moris la sign in l’antant avèk l’Inyon éropéène pou done lo droi bann bato l’Erop vni pèsh dan lo famé ZEE. In bon l’akor pou gouvèrnman, in mové l’akor pou bann sindika péshèr, épi pou bann z’asosiasion i défann l’ékolozi... Gouvèrnmn i di, avèk se z’akor, Moris i sava gingn sinkant-sèt milyon dolar par ané, é an plis ké sa, 333 milionn dolar dsi troi-zan pou rofé bann z’instalasion. Pou kosa in n’afèr konm sa ? Pars 86 gran bato la pèsh l’Erop va vni fé la pèsh dann kartyé la mèr bann Morisien, é lo poison, sirtou lo ton, va ansèrv pou bann z’antropriz kisoi pou konsèrv, kisoi pou prépar lo poison. I fo dir, Moris la-ba, nana plis sèz mil travayèr dan la pèsh, alor gouvèrnman i pans lé myé pou évit shomaj.

Bann sindika péshèr épi bann z’ékolozis i trouv, sa i konvien pa zot. Poukoué ? Pars d’apré zot, bann bato l’Erop i sa vni gaspiy poison Moris. Na poin lontan — moi d’oktob ! — Green Peace la vni akost son bato, lo Rainbow warrior, Por-Loui pou mèt an gard gouvèrnman morisien pou dé z’afèr : inn, d’apré li, la kantité lo ton i diminyé dan l’oséan Indien. Dé, bann métod la pèsh indistriyèl i pèrmèt pa lès bann poison ronouvèl la ras — la ras épi l’éstok. Bann péshèr, pou zot par, i di konm sa, i vo myé ankouraz la pèsh artizanal épi dévlop in flot la pèsh dan lo péi. L’èr-la, zour pou zour, banna i vanj. Zour pou zour, gouvèrnman i fé son tèt dir. Poitan, lo Sénégal i sort pa dénons son z’akor dsi la pèsh èk bann péi l’Erop ? Poitan, lo Marok i sort pa fé mèm z’afèr ? Mèm la Kot d’Ivoire i majine fé sa ! I fo dir, bann péi l’Erop i zoué pa èk bann ban poison, zot i ézit pa kasé brizé, sirto kan sé dan la ZEE lé zot péi.

Gouvèrnman morisien i di, li la pa pèr tousala i ariv, pars Moris nana in zone ékonomik ékskliziv lé gran vèy pa koman (plis dé milionn km2 ?), si ou i azout l’éspas la mèr Moris li-mèm, plis sèt Rodrige, plis ankor sèt Agaléga : poison i mank pa, é lo ton i bat son karé in pé dan tout la zone l’oséan Indien. Gouvèrnman i di, solon son z’étid, i paré dopi troi zané, l’éstok lo ton la pa diminié dan l’éspas la mèr lo péi ; Solman, in pé i domann kèl sar lo rézilta kan 86 bato va fons konm sovaz dan l’éspas morisien : 45 va pas la sèn plizyèr kilomèt longèr, lo rès va pèsh èk lo zin... Parl pi lo déga dsi bann poison i intérès pa pèrsone épi zèt sa mor dan la mèr kan lé pri dann tramay. Kosa v’arivé ? Kosa v’arivé kan l’éshofman klimatik va mont ziska kat dégré ? Kosa v’arivé kan bann kapitalis va rogard in n’ot afèr ké poison dan la mèr ? Lo gaz natirèl, bann nodil métalik, pétrol pétèt...

NB : In Zone ékonomik ékskliziv i komans dépi lo bor la mèr ziska 370 kilomèt o larz. Moin la lir par la, la ZEE La Rényon sé 313.360 km2. Sèt Moris lé bonpé pli gran bien sir.

 Justin