
Accord historique pour la Nouvelle Calédonie
14 juillet, parTrente sept ans après la poignée de main historique engageant la Nouvelle-Calédonie sur le chemin de la paix, nous prenons maintenant la voie de (…)
Zistwar Tikok, par Christian Fontaine… zistwar an kréol dann Témoignages -59-
4 juin, par
Kaziman tout zistoir mantèr i rakont an Frans, laba i mèt sa si lo do « Toto » sinonsa « Marius et Olive ». Isi La Rényon, ni profèr mèt si lo kont « Tizan » sansa « Tatav Ti-kouto ». Soman, konm n’i di bien, kalité zistoir-la, kaziman tout lé mantèr. Tout manir, lo boug i rakont aou sa i di li minm : « Si zistoir mantèr, pa moin lotèr ! » Zistoir n’i sa rakont azot, kontrèr, sa in zafèr la ariv Tikok ek son kamarad Zozèf po vréman ! Anfin i prétan-dir lé vré !
Alors, in zour, Tikok lé lékol, dann kour moiyin dézyinm ané. Zour-la, lo mèt i ariv, i désid fé résit léson-d’soz. Li la pokor rant dan la klas, li kri in marmay, li di : « Joseph, Debout ! As-tu étudié ta leçon sur lo squelette humain ? » Zozèf i dobout ; li bès la tèt, son figir i vien onté, li di : « Oui, Mésié ! » La pa vré inntior : li la pa aprann loson in-merd. Ariv son kaz, li té fine komans rouv son liv, soman, tèl li la vi lo leskélèt, la pèr la pran ali, li la roferm son liv vitman, la fou sa laba, la pi tous ditou. Kanminm li la pa aprann, Zozèf i réponn, li, :
« Oui, Mésié ! »
– Bien, lo mèt i di, alors ferme ton livre, ouvre ta bouche et dis-moi où se trouve lo tibia, dans lo corps humain ? »
Zozèf i konpran « tibra » soman li la pa sir, alors li amont dousman son ti bra még, li di : « Ala, Mésié ! »
Tout marmay i tyinbo zot vant po ri : « Koik, koik, koik, koik… »
Lo mèt, san di rien, i gèt Zozèf gro-zié ! Apréla, li ardmann :
« Et ton fémur, tu sais où il se trouve ? »
Zozèf i konpran « fig mir » épi li amont son… figir ! Marmay i rir pli for. Lo mèt i gèt Zozèf pli gro-zié ankor ! Soman li bann pa minm, li arpoz in kestion : « Et lo péroné ? Dis-moi où il se trouve ? » Zozèf i trouv drol po-kosa i mann ali ousa i lé lo pèr Roné, soman i dmann ali, i fo bien li réponn. Alors li di : « Pèr Roné lé la kir Granboi ! » (Zozèf té mazine pèr Roné Payet*, té Granboi po-vréman).
Lo mèt, so kou si, i sa fout ali an-salèr. Soman, marmay i rir si-telman son kolèr i kol anlèr, li lé blizé rir li minm… Si zistoir lé mantèr, la p’anou lotèr !
Kriké ! i prétan-dir lé vré.
Non mé zot i pé kroir ? Prann son ti bra po son tibia, son figir po son fémur, lo Pèr Roné po lo péroné. Sapré Zozèf, va ! Dizon, in leskélèt espésial li nana, li !
Soman, sé lo pov mèt-lékol ? ) ke lé dépité d’ son sor : li lé a dmandé koman fé po dérouy lespri bann marmay-la !… A-moman-doné, aforstan kalkilé, li mazine in kou an li-minm, li di : « Somanké la pa tout lé osi kouyon k Zozèf !… Anfin, anon éséyé, na oir ! » I fék la, li ogard tout la bann, li dmann : « Y a-t-il quelqu’un qui a bien appris sa leçon ? » Troi-kat min i lèv dann promié ban, na ryink Tikok i lèv laba dann mélié ! Bien sir, Tikok i fé romark ali, é sé li k lo mèt i kri po résité :
« Bon Tikok, si tu connais bien ta leçon, tu te mets debout !… Alors montre à ce crétin de Joseph où est ton tibia ! »
Tikok, fier-d’-li, i lèv la pat anlèr, i amont son béki, i di : « Oila Msié !
– Bien, Tikok ! Et ton péroné ?
– A koté, Msié !… la !
– Bravo Tikok ! Et ton radius ?
Tikok i poz son zanm atèr, i arpran ansanm son bra, i amont anlèr, i di :
« An-o la Msié.
– Très bien Tikok ! Et ton sternum ?
– Tikok i bat si son lestoma, i di : Oila li la, Msié ! »
Marmay i sif, zot bous i rès rouver konm po gob mous, si tèlman zot i trouv Tikok bien for ! Lo mèt osi lé kontan. Si telman kontan li kontinié poz kestion Tikok ! E plizanpli vitman ! Li ésey triké po tas manir may Tikok. Rien-a-fèr : Marmay-la i réponn ali tout, é san mayé !… Alors, a la fin, lo mèt i an pé pi, i arèt, é i di : « Extraordinaire, Tikok !… Mais comment as-tu fait pour retenir tout cela, par coeur ?
– Koman ou la fé Tikok, tout bann kamarad la klas i rodi zot tour. Alors, Tikok i lèv dobout, é pli vantar k’ in kok zapon, li bat si son FRON, li di : « Akoz ? kosa zot i kroi nana dan mon lomoplat, don ? »…
Afors Tikok lavé aprann, son lomoplat té fine ariv dan son… tèt ! Anfin si zistoir lé mantèr la p’anou lotèr !
Trente sept ans après la poignée de main historique engageant la Nouvelle-Calédonie sur le chemin de la paix, nous prenons maintenant la voie de (…)
Quelques jours avant la tenue du CIOM à Paris, à Saint-Benoît, une centaine d’acteurs politiques (PS-EELV-PCR-Banian-Ansanm-Place Publique), (…)
Madanm Biganbé l’apo fé kui manzé ; misié Biganbé l’apo as manzé-koson. An-minm-tan, tou lé dé i diskit ansanm : « Marsel1 ! Zot i sa fer l’ (…)
Le Comité du patrimoine mondial de l’UNESCO, réuni à Paris, a décidé de retirer trois biens situés à Madagascar, en Égypte et en Libye de la Liste (…)
La réunion du Comité interministériel des Outre-mer (CIOM) organisée le 10 juillet par le gouvernement à Paris, sans la présence des élus locaux, (…)
Mézami souvan dé foi, pou sète istoir d’maryaz, lantouraz famiye i fé lanmanshman é si lo zanfan , karaktèr lé fèb,ala ké li lé anbarké dann in (…)
Les planteurs et usiniers réunis en commission mixte d’usine dans le sud le 7 juillet ne sont pas parvenus à un accord. Dans un contexte où la (…)
Le Parti communiste Chinois (PCC) est né le 23 juillet 1921, à Shanghai, dans la partie colonisée par la France. Le 1er octobre 1949, Mao proclame (…)
Sept prix Nobel d’économie ont appelé à mettre en place un impôt minimum sur les patrimoines des plus riches. Parmi les signataires de cette (…)
Quelques jours avant la tenue du CIOM à Paris, à Saint-Benoît, une centaine d’acteurs politiques (PS-EELV-PCR-Banian-Ansanm-Place Publique), (…)
La commission d’enquête sénatoriale sur l’utilisation des aides publiques aux grandes entreprises a rendu son rapport le 8 juillet, après six mois (…)
Le premier ministre, François Bayrou, s’est exprimé devant les préfets de régions et de départements, ainsi que les secrétaires généraux des (…)