Journée européenne des langues

Kréol inn lang

28 septembre 2005

Nou la vi ousa kréol i sort, parkoman la kréolizasion i avans. Ou va trouv ankor domoun La Rénion pou di aou kréol sé pa inn lang, akoz sa ?

Na in takon domoun i défriz azot - sansa i friz azot - dir kréol inn lang. D’abor inn va di aou koma, sé pa inn lang akoz i ékri pa. Fo di azot sé pa lékritir i fé inn lang, sansa tout bann domoun i koz inn lang i ékri pa noré poinn lang. Kréol inn lang oral. Anplis lé mantèr dir i ékri pa kréol, akoz ou giny lir Justin toulézour, akoz bann santèr i mark zot paroli konm bann fonnkézèr, kom sat i fé la réklam tousala... I trouv bann tras kréol ékri dopi 18inm sièk, kisoi dann papié tribinal, sansa dann litératir.

Poinn lortograf ?

Kan ou la fine ésplik sa in moun, li va di aou, mé na poinn lortograf, na poinn gramèr. Ankor in fo lidé : i égzis o moin 4 lortograf, é plis i sava, plis bann zékrivèr i éséy tonm dakor pou trouv in manièr ékri not tout paréy. Solman lé pa fasil trouv in lantant lé fasil pou lir. Ala pou lortograf, nou lé ankor dann in lèr konm tout lang ékri la konèt ousa i mèt an plas.
Tanka dir, kréol na poinn “Grammaire”, sé amont ou koné pa rien si la sians bann lang. Si domoun i di sa, sé akoz pou zot na poinn liv gramèr, é sa la pa vré, néna plizièr travay koma la fine sorti, minm inn pou aprann vitman koz kréol, dann koléksion Assimil... Ou koz pa kréol ninportkoman, kréol na son manièr prop tourné-viré. E na poin pou dir kréol lé ba, kréol lé o lé pa paréy, akoz la diférans pli souvan dé foi lé rienk dann lo son, pa dann la manièr aranz lo mo dann la fraz. Epi lo moun lé ba i konpran domoun lé o. Pli loin, so diférans i komans disparèt zordi, akoz domoun i rèss pi dann in koin tout zot vi, i bouz, é na pi vréman séparasion-là. Tout kréol i koné sat i giny pa koz son lang, va fé d’fot promié débi.

Poinn “Grammaire” ?

Inn ot ankor va di aou, kréol in dialèk fransé, inn manir rézional kozé ; fransé rézional i égzis, mé kréol sé t’inn ot zafèr. Nou la vi ièr akoz bann semi le mo la trap in ta dann fransé, mé ni koné osi na bann mo malgas konm kabar, épi inn-dé mo i sort dann langaz tout nasion lariv tèrlà. Domoun lé kap antish èk ou pou dir kréol in patoi, in baragouin. Nou la di pass par là dann promié tan minm. Mé bann baragouin na poinn règ, lo sistinm i tourn pa ron, lé pa galizé, na poinn vérb konzigé, poin tro lo mo.
Inn instan ou giny amont in moun nout lang na in “grammaire” bien an plas, i sifi koz si bann vèrb par ékzanp. Ninportaki i koné i konzig pa bann vèrb konm an fransé, pou dir lo fitir na iz bann mo konm “va”, “sar” avant lo vèrb, pou lo pasé na mèt “la”, “la fine”... Ni sa pa dékline tout pou zot. Mé ou i voi bien i koz pa ninport koman.

Francky Lauret


Signaler un contenu

Un message, un commentaire ?


Témoignages - 80e année


+ Lus