
D’ète majeur ? Sa sé kékshoz i fé pèr azot ?
13 juin, parMézami, konm ni koné la droite rényoné i roganiz pou garde son bann plass pouvoir issi La Rényon é pou sa zot i ézite pa arfé lèv lo mor konm (…)
17 mars 2009, sanm
27 févriyé 1713, la-ba dann son gran shato Vèrsay, lo roi Louis XIV la tranp son plime z’oi dann l’ank pou sign in règloman konm de koi, bann bourboné — nout bann vyé z’ansèt par l’fèt — té i doi arèt tyé, arèt masak bann torti d’tèr, pars té riskab fni avèk la ras.
Koman sa l’arivé don ?
Pou byin konprann l’istoir, alon bat in karé an aryèr pou oir koman La Rényon lété dann promyé komansman... dann promyé tan demoun la komans arivé. Dann tan-la, nout péi té i apèl l’il Bourbon — la pa son promyé nom, mé sa in nom li la konsèrv lontan. L’avé poin z’abitan ; l’oséan indyin, kaziman vide dési in bann gran sirfas. Ala k’in zour, san fé par éksopré, in bato la vni bit avèk nou. Dési bato-la, lavé in bon pé malad : in pé l’avé mal-o-vant, d’ot lavé la fyèv, déssèrtin lo dan té i grenn... tazantan, té i anmay in kor dann goni épi té i zèt ali dan la mèr. sa té i fé : "plouk !", épi shakenn té i pans, pé s’fèr in zour sar mon tour ! Alor, lèrk an-o lo ma, inn la kriy : "La tèr ! La tèr !", ziz pi si l’moun té kontan, la tèr zis tèr-la, dovan zot ! Ankor, kèl tèr ? Dizon lo paradi térès i rouv an gran dovan zot:in gran foré, dépi roulo la mèr kan i kraz dési lo bor, ziska la montagn an l’èr la-ba : palmis, fanjan, tamarin dé-o, ti-nat, gran-nat, boi d’bonbar, boi d’shandèl,boi d’momon, boi d’santèr, boi d’oizo, boi d’sours ; néna si tèlman, i vo myé mi arèt la-mem, sansa domin matin nou sar ankor la.
Dizon lé dann paradi !
Vit-vit i débark, i boir d’lo fré, delo pür ; i roul dann zèrb, é nana toutsuit konm in soulazman. Sat té fay-fay i lèv dobout, gayar ! Bann mor, la pa loin zot i résisit ! Alon pa plézanté, mé kan ou i oi sak ou i trouv, dann péi — la, ou i pé konprann koman lo kèr d’moun lé dan la joi. Aryink bann zoizo nana : tout koulèr é pa sovaz ankor ; Mèm si zot la zamé vi d’moun, i vyin pou louké, i poz dési zépol, i manz kaziman dann zot min : pizon ramyé, tourtrèl, péroké maskarin, zibis, san konté dodo in spès zoizo byin gra i vyin mem pa bou volé... In kou d’baton, ou i tap dann ta, épi na tro pou ramasé ; Tousala an griyad, an roti,an fritir, an broshèt...Lo gou péi oté ! Mi oi d’isi, zot boush i fé d’lo... Épi poisson alor ! An kantité siouplé... zangiy, i fo oir koman nana... si ou i travèrs la rivyèr, san pran prékosyon, lé riskab kapote pa ou sitèlman lé gro !
Domaz la pa sov bann torti !
Azout èk sa tout bann torti d’tèr, kosto vèy pa koman, kab transport in moun dési zot do ; vinn-sink pèrsone i manz vant plin dann in sèl torti é lo foi ? Oté, sa lé bon ! In sèl linkonvényan : la nuit, pa moiyin dormi dési la plaz sansa lé riskab kraz aou ; A ! torti, sa dmoun la konète manzé sa ! É kank bann bato, la voil té i gonf, pou pran la mèr, lavé pa moins dé san, sansa troi san torti vivan, té i fé la ké pou fini an kari ;
Toultan té i tyé, té i tyé, plis-k’i an fo, gaspiyaz ! zot i oi astèr pou kosa lo roi Louis XIV la pran son lordonans 27 févriyé 1713.
Lé tan pou fé in kont !
Mé sa la pa ansèrv aryin : rod azot in torti sovaz éstèr, La Rényon ! Mé sak nout vyé zansète la fé avèk torti, zot la fé èk zoizo épi èk poisson, ansanm pyé d’boi galman. Zot la konèt défrishé, zot la konète ansasiné ; Sak zot la pa fé, par zot mem, la maladi, sansa lo zanimo zot la amènn èk zot la fé so rol-la : lo shyin, lo shat, lo ra, koshon, kabri la anshév la natir ; É nou mèm, koméla, zot i kroi ni réspèk pou vréman nout l’anvironeman ? Mazine anou : la poin demoun i zète poizon dan la rivyèr ? Na poin demoun i plish pyé d’boi pou fé la tizane ?
Inya ! Lé tris a dir, mé i arsanm demoun na riyink lo gou pou tyé dan zot kè ! Lo gou pou gaspiyé ! Lo gou pou masakré ! zot i kroi pa sré tan, ni rouv in pé lo zyé, konmsa nout zanfan épi lo zanfan d’nout zanfan i gingn viv konm k’i fo dési la tèr bonbyé ! É sokour lèrk lé ankor tan sak i rès dann nout bio-divèrsité.
G et R. Gauvin
Mézami, konm ni koné la droite rényoné i roganiz pou garde son bann plass pouvoir issi La Rényon é pou sa zot i ézite pa arfé lèv lo mor konm (…)
En 2025, l’enveloppe des parcours emploi compétences (PEC), pour La Réunion, s’élève à 10 000 contrats avec un taux d’aide de l’État à hauteur de (…)
Mézami, mi panss in bonpé rantre nou i koné kozman-la pars étan pti nou la antann ali, l’èr-k’nou la grandi nou la antann ali ankor, astèr dann (…)
2004 – Paul Vergès (Alliance) est élu député européen. Ce 13 juin ont lieu dans notre pays les élections régionales. Pour la première fois, cette (…)
C’est avec soulagement que la Région Réunion a pris connaissance des informations communiquées par la Préfecture concernant les contrats Parcours (…)
La population de requins et raies, ayant des cycles de reproduction lents, a réduit de moitié depuis 1970 et 37,5% des quelque 1200 espèces sont (…)
La Commission européenne a approuvé le Pacte pour les océans ce jeudi 5 juin, afin de se présenter en leader mondial pour les océans, lors de la (…)
La Plateforme réunionnaise salue l’adoption définitive par l’Assemblée nationale de la proposition de loi de la sénatrice Audrey BÉLIM, visant à (…)
Mézami, mi koné pa si zot la romarké mé na d’moune i koz for, pétète pars zot i antan pa zorèye, pétète pars zot lé abityé travaye déor donk an (…)
Yèr mwin la lir dann Témoignages in poinn-vi lo mouvman rényoné pou la pé avèk la késtyon d’savoir si avèk lo zakor Répiblik Maurice –Grande (…)
Mézami zot la déza éssèye raytrap la kuisson in gato mal-kui ? Lé difissil konm fé bien pouss in plante la mal dékolé. Si in gato lé bien préparé, (…)
Mézami i paré la droite i rostriktir aèl apré la mortalité lanssien mèr Sin-Pyèr. El la trouv in nom : Nouvel’R. El la trouv in shèf : Mr (…)