
Une nouvelle prison au Port : une hérésie !
3 juillet, parUne information récente communiquée par le ministre de la Justice Gérald Darmanin concerne la création de nouvelles prisons sur l’ensemble du (…)
17 mars 2009, sanm
27 févriyé 1713, la-ba dann son gran shato Vèrsay, lo roi Louis XIV la tranp son plime z’oi dann l’ank pou sign in règloman konm de koi, bann bourboné — nout bann vyé z’ansèt par l’fèt — té i doi arèt tyé, arèt masak bann torti d’tèr, pars té riskab fni avèk la ras.
Koman sa l’arivé don ?
Pou byin konprann l’istoir, alon bat in karé an aryèr pou oir koman La Rényon lété dann promyé komansman... dann promyé tan demoun la komans arivé. Dann tan-la, nout péi té i apèl l’il Bourbon — la pa son promyé nom, mé sa in nom li la konsèrv lontan. L’avé poin z’abitan ; l’oséan indyin, kaziman vide dési in bann gran sirfas. Ala k’in zour, san fé par éksopré, in bato la vni bit avèk nou. Dési bato-la, lavé in bon pé malad : in pé l’avé mal-o-vant, d’ot lavé la fyèv, déssèrtin lo dan té i grenn... tazantan, té i anmay in kor dann goni épi té i zèt ali dan la mèr. sa té i fé : "plouk !", épi shakenn té i pans, pé s’fèr in zour sar mon tour ! Alor, lèrk an-o lo ma, inn la kriy : "La tèr ! La tèr !", ziz pi si l’moun té kontan, la tèr zis tèr-la, dovan zot ! Ankor, kèl tèr ? Dizon lo paradi térès i rouv an gran dovan zot:in gran foré, dépi roulo la mèr kan i kraz dési lo bor, ziska la montagn an l’èr la-ba : palmis, fanjan, tamarin dé-o, ti-nat, gran-nat, boi d’bonbar, boi d’shandèl,boi d’momon, boi d’santèr, boi d’oizo, boi d’sours ; néna si tèlman, i vo myé mi arèt la-mem, sansa domin matin nou sar ankor la.
Dizon lé dann paradi !
Vit-vit i débark, i boir d’lo fré, delo pür ; i roul dann zèrb, é nana toutsuit konm in soulazman. Sat té fay-fay i lèv dobout, gayar ! Bann mor, la pa loin zot i résisit ! Alon pa plézanté, mé kan ou i oi sak ou i trouv, dann péi — la, ou i pé konprann koman lo kèr d’moun lé dan la joi. Aryink bann zoizo nana : tout koulèr é pa sovaz ankor ; Mèm si zot la zamé vi d’moun, i vyin pou louké, i poz dési zépol, i manz kaziman dann zot min : pizon ramyé, tourtrèl, péroké maskarin, zibis, san konté dodo in spès zoizo byin gra i vyin mem pa bou volé... In kou d’baton, ou i tap dann ta, épi na tro pou ramasé ; Tousala an griyad, an roti,an fritir, an broshèt...Lo gou péi oté ! Mi oi d’isi, zot boush i fé d’lo... Épi poisson alor ! An kantité siouplé... zangiy, i fo oir koman nana... si ou i travèrs la rivyèr, san pran prékosyon, lé riskab kapote pa ou sitèlman lé gro !
Domaz la pa sov bann torti !
Azout èk sa tout bann torti d’tèr, kosto vèy pa koman, kab transport in moun dési zot do ; vinn-sink pèrsone i manz vant plin dann in sèl torti é lo foi ? Oté, sa lé bon ! In sèl linkonvényan : la nuit, pa moiyin dormi dési la plaz sansa lé riskab kraz aou ; A ! torti, sa dmoun la konète manzé sa ! É kank bann bato, la voil té i gonf, pou pran la mèr, lavé pa moins dé san, sansa troi san torti vivan, té i fé la ké pou fini an kari ;
Toultan té i tyé, té i tyé, plis-k’i an fo, gaspiyaz ! zot i oi astèr pou kosa lo roi Louis XIV la pran son lordonans 27 févriyé 1713.
Lé tan pou fé in kont !
Mé sa la pa ansèrv aryin : rod azot in torti sovaz éstèr, La Rényon ! Mé sak nout vyé zansète la fé avèk torti, zot la fé èk zoizo épi èk poisson, ansanm pyé d’boi galman. Zot la konèt défrishé, zot la konète ansasiné ; Sak zot la pa fé, par zot mem, la maladi, sansa lo zanimo zot la amènn èk zot la fé so rol-la : lo shyin, lo shat, lo ra, koshon, kabri la anshév la natir ; É nou mèm, koméla, zot i kroi ni réspèk pou vréman nout l’anvironeman ? Mazine anou : la poin demoun i zète poizon dan la rivyèr ? Na poin demoun i plish pyé d’boi pou fé la tizane ?
Inya ! Lé tris a dir, mé i arsanm demoun na riyink lo gou pou tyé dan zot kè ! Lo gou pou gaspiyé ! Lo gou pou masakré ! zot i kroi pa sré tan, ni rouv in pé lo zyé, konmsa nout zanfan épi lo zanfan d’nout zanfan i gingn viv konm k’i fo dési la tèr bonbyé ! É sokour lèrk lé ankor tan sak i rès dann nout bio-divèrsité.
G et R. Gauvin
Une information récente communiquée par le ministre de la Justice Gérald Darmanin concerne la création de nouvelles prisons sur l’ensemble du (…)
Alors que Mayotte subit un enchevêtrement de crises - pauvreté structurelle, dégradation des services publics, conséquences dramatiques du cyclone (…)
La FSU Emploi Réunion tient à rappeler que la mise en œuvre des programmes de transformation de France Travail, issus de la loi Plein Emploi, ne (…)
Mézami, zot i rapèl lo mo kazou ? Mi anparl pa bann vyé roshé konm mwin mé la zénérassion d’apré. Si mi di kazou, kossa zot i oi dann zot (…)
Une délégation du "Collectif des usagers de la ligne Réunion - Comores" a été reçue le 2 juillet à la Région, à la demande de la Présidente (…)
Les cours du pétrole ont connu une nette hausse à partir de la deuxième quinzaine du mois de juin, portés par l’extrême tension au Moyen-Orient et (…)
Mézami, mon bann dalon, mi panss zot i rapèl la mortalité, laba dann Moris, lo gran kiltirèl épi politik Dev Virashwamy ; li lé mor na pwin lontan (…)
Dan noute kiltir popilèr néna bonpé kozman pou dir sa la éspass dann tan lontan… Mi koné pa pou koué, mé mwin néna dan l’idé k’ni viv in pé an (…)
La dette française atteint 114% du PIB au premier trimestre, soit près de 48.800 euros par Français. De fait, des crédits initialement prévus « ne (…)
En 2021, 595kg de déchets par personne sont collectés à La Réunion, soit davantage que dans l’Hexagone (548 kg/pers.). La Réunion se situe au 29e (…)
La Réunion fait partie des régions françaises les plus touchées par les conséquences sanitaires, sociales et judiciaires de la consommation (…)