
Assemblée générale de la section PCR de Sainte Suzanne
2 juillet, parC’est dans une ambiance chaleureuse avec un état d’esprit fraternel que les délégués de la Section PCR de Sainte-Suzanne se sont réunis en (…)
Kri ké kraké, sat i kré fé pété
4 zwiyé 2008
Zordi, nou kontinié nout voiyaz o Zantiy. Sèt foi, nou vizit in kou la Martinik. In pèp kréol nana zarlor po amont anou, anparmi nana le gran Césaire la kit anou la poin lontan. Son listoir i fé lèr i resanm listoir la Gwadloup. Soman alé pa kri for partou...
I di nana lontan, dann zanviron l’an 180, navé rienk in pèp téi viv an Martinik. Banna téi apèl bann Saladoïdes. Apré zot, bann Arawaks l’ariv par-là l’an 300. soman, kom an Gwadloup, bann Karaïb, in pèp téi èm la gèr, la tié tout. Parlfèt, i rakont, an l’an 800 téi rèss rienk bann karaïb.
An 1502, Christophe Colomb i débark an Martinik. Li désid done le non “Madidina”. Sa i vé dir lil o flër. Ziska 1626, Lil Martinik i rèss dan la min bann Karaïb, soman kan Richelieu i fé énèt la Konpani de zinn d’Amérik, li anvoy Liénard de l’Olive épi Belain d’Esnambuc. Zot i komanss mont la koloni. Tilanp tilanp, karaïb i disparèt.
An 1650, in moun i port du parquet i ashèt lil Martinik, soman listoir i fé k’an 1674, Louis XIV lé roi, la Martinik lé kolé ansanm la kourone de Franss. I tard pa lesklavaz i komans son ravaz.
An 1685, Colbert i ékri le Code Noir. Sa i védir aou, navé in loi po-k lesklavaz i roul for, san mayaz. Kom La Rénion, La Martinik i tonm in koup de tan dann la min bann zanglé.
An 1763, li ardevien Fransé, soman lil la Martinik i retonm po bann zanglé an 1802.
An 1815, La Martinik i remarsh ansanm la Frans. Tout la bann i koné.
An 1848, La Martinik i aboli lesklavaz. Ala in pé po listoir.
Kréol son lang
Bann Martiniké i koz kréol. Ashèv dir kréol sé in lang métisé, in lang la jamé pè mélanzé. Kréol i tonm in lang i viv, i bouz, i fagot le mo. Parlfèt, kan bann zesklav téi sort Lafrik l’ariv an martinik, banna té séparé, porézon bann mèt lavé pèr banna téi révolt. Aforss, bann mo fransé la kol dann vokabïlèr afrikin, é osi amérindien. Banna la fénèt in lang po konprann azot. Bann espésialis i di la lang kréol la énèt ansanm la kolonizasion. Alé di, sé in mal po in bien. Sarko la di nana in joli koté dann la kolonizasion !
Oté, san kass lé kui, kréol sé in lang lé pa mizèr. An Martinik, kisoi blan, noir, hindou, tout la bann i koz kréol. Eski vé dir tout la bann i voi son kalité ? Sirman, nana ankor i panss kréol na poin la jolièss la lang fransé. Oubiensa, naki panss po rant an gran dan la sosiété, lé oblizé nior zot lang gromoman, po koz rienk an lang nasional. La pa vré ousala. Kréol, sé in lang po amont nout fierté kréol, po mèt anlèr nout lidantité, nout kréolité. Dawar bann martiniké lé pliss fier ke nou, alor !
Nou émé Césaire
Kisa i pé koz dési La Martinik, san rakont listoir gran boug-là, sat i tonm le papa tout bann martiniké, tout la nasion fransé, po tout bann kréol si la tèr ? Souvandéfoi, nou bït si in moun la ont son pasé, i nior son listoir, akoz son bann zansèt té zesklav. Koman èt fièr in listoir zesklav, in listoir margoz, in pasé Nèg ? Aimé Césaire i vienn kit anou. Lèr té fine vié. Boug-là lavé amèn in vi ranpli d-batay po son péi, po la rekonésanss in noir.
Aimé Fernand David Césaire la énèt le 26 juin 1913 a Basse Pointe. Son fami lé gran, li viv anparmi sèt zanfan. Son papa lé franksionèr, son moman i vann koutir. Son granpèr té le premié mètlékol noir, é son granmèr téi koné lir, ékrir. Sé dan in fami nana la konsianss son listoir kë Aimé Césaire i viv. Li vienbou pouss son zétïd, aprann lékol. Sé in gran lékrivin. “Cahier d’un retour au pays natal” la komanss égiz nout konsianss, dépi 1939. Té ziss avan la dézièm gèr mondial. Soman kalkïl pa, li té rienk in lartiss, lespri vavangèr. Aimé Césaire téi èm la politik, dabor èk la PCF, aprésa in parti pri pli pré son péi. An 1945, kan lèr l’arivé po kozé dési nout destin, Aimé Césaire la fé énèt lidé la départmntalizasion èk bann Lepervenche, Raymond Vergès tousala. Brèf, nou nana tèlman lamitié rant nout dë ti zil kréol. Nout listoir lé komsi lé dë frèr. Soman inn i viv dann loséan indien, l’ot la préfèr in ot mèr po li.
Bbj
C’est dans une ambiance chaleureuse avec un état d’esprit fraternel que les délégués de la Section PCR de Sainte-Suzanne se sont réunis en (…)
Nou la di lotro-zour : Tikarl-la in marmay la teknik, Tikok : in marmay lé plis poèt-poèt ! Sa lé bon, mé soman, l’inn konm lot i pé fé gingn aou (…)
Mézami fitintan lo mo « dékonèr » lété konm i di in galissism pars li té pliss in mo la lang franssèz popilèr la rante an missouk dan la lang (…)
Les 132 régions européennes de la coalition "EUregions4cohesion" rencontrent les vice-présidents exécutifs de la Commission Européenne, Raffaele (…)
C’est avec stupéfaction et colère que nous découvrons la volonté du gouvernement de faire des économies sur la prise en charge des affections de (…)
Le 16 juin 2025, le Tribunal administratif de Paris a suspendu en référé l’arrêté du 26 février 2025 ordonnant le blocage de 17 sites (…)
Les cours du pétrole ont connu une nette hausse à partir de la deuxième quinzaine du mois de juin, portés par l’extrême tension au Moyen-Orient et (…)
Dans les départements d’outre-mer, près d’une femme sur deux qui devient mère ne vit pas en couple, configuration familiale bien plus fréquente (…)
Mézami, mon bann dalon, mi panss zot i rapèl la mortalité, laba dann Moris, lo gran kiltirèl épi politik Dev Virashwamy ; li lé mor na pwin lontan (…)
Dan noute kiltir popilèr néna bonpé kozman pou dir sa la éspass dann tan lontan… Mi koné pa pou koué, mé mwin néna dan l’idé k’ni viv in pé an (…)
La dette française atteint 114% du PIB au premier trimestre, soit près de 48.800 euros par Français. De fait, des crédits initialement prévus « ne (…)