Lo 19 mars 1909, dan lé katr èr par-la, Ervé Dèltèy i rant dan son zoli pti kaz ke li vien d’fé réparé, ropène, romèt an nèv. I tonb rant Sin-Pièr épisa Tanpon. Lo boug i souri d’kontantman : son pti kaz lé vréman kalou astèr é va sirman plèr son fiansé. Biento lo doi marié é rèzman li na ankor in pti lékonomi ramasé. Dayèr domin li doi désand Sin-Pièr pou asté dé-troi mèb nèv : son fitir madam i èm okip bann paké dan la kaz. Apré z’avoir manzé, Ervé i pran lo li toudsuit : domin i fo lèv bonèr. Li tard pa pou ronflé kom in bien-éré.
Lo landmin matin, Dèltèy i révèy-ar pa. Va trouv son kor si lo li, tié dan son profon somèy par in kou d’kouto an plin dan la tèt...
Tout zafèr dan la kaz lé sansidsou é lo pé d’larzan le lo boug lavé, la tras i trouv pi.
Dé moi avan, dé madam ke té i arès la-o la Plène-dé-Kaf, lavé té rotrouvé lo kor brilé. Mèm topo, tou sak lavé d’intérésan dan la kaz, lavé disparèt.
La frous la komans guingn toulmoun dan la rézion, sirtou sak lavé in pti moné. Parlfèt, lété pa lo promié vol sé dèrnié tan. Mé avan, lo bann volèr té i raf sak lavé dan la kour, dan la kuizine, dan lo godon. Tandis ke dopi kèk tan, non solman lo bann volèr té i rant dan la kaz, mé oila k’zot té i mèt a asasiné...
Pourtan la popilasion té i pran son prékosion. Sétaki té i songn par dé sien ziska. Antouka, si tout la port lavé baskil an boi d’nat é par dsi lo baskil, lo soir, té i instal in boutèy pou k’sad-la i tonb, i fé dézord an ka k’in kamayang i ariv débaskil la port. Toulmoun té i blind zot fèrmetir osi èk point bardo sansa plak tol. Té i fé pa dé pou pous larmoir kont la port avan mont dann li. E sak lavé lo moyen té i anploy in gardien d’nuit ke té i fé la ronn san z’aré.
Mé kamèm tou sa lo tralé d’vol té i kontinié. E lo onz out sé-t-in koup, mésié èk madam Robèr ke lé asasiné, touzour dan lo Sid de lil. S’kou-si lo bann kriminèl la parti ankor pli loin : lo kor madam Robèr i port la tras in viol. Lé posib mèm ke lo kadav lété viktim in korbisaz.
In maniféstasion lé organizé pou obliz lo gouvérnèr vni Sin-Pièr é pran lo désizion ranfors la polis. Mé sa i anpès pa lo lékip malfétér fane la térèr partou...
Alor domoun i komans mazine la sorsèlri. Bann kriminèl-la davoir nana in pouvoir sirnatirèl. Zot i vienbou èt invizib : sirman i lir mové liv ; sankoi i zoué èk lo zo simetièr. Koman zot i vienbou rant dan kour domoun san k’lo sien i aboy ? Koman i vienbou rouvèr la port kamèm nana baskil ? Koman nadkou zot lé Sin-Loui, Sin-Pièr, Tanpon an mèm tan ?...
Kom pou ranfors ankor tout se bann kroyans, in soir, zanviron minui, in komèrsan Sin-Lui i rotourn son kaz, lèrk toudinkou, an plin milié in kroizé semin, li voi troi persone, a zonou dovan dé bouzi alimé... Li la kasièt dérièr in pié d’boi. Li la louké. Lavé in boug té i rosanb i di la prièr an fézan gran-gran zès é an rogardan in zé d-kart ouvèr atèr... Apréla, lo boug la zèt troi poigné do lo dan troi diréksion diféran. Malgré la line, té tro loin po lo komèrsan voir la figuir lo bann bonom...
Lèrk lo léspès sérémoni té fini lo pti group marsèr d’nuit la rant dan in sarèt bèf, é o mèm moman la line la kasièt dèrièr in gro niaz noir. Kank lo pti féklèr la rotourné, lo sarèt lavé dispari...
Initil di azot, lo landmin tout la rézion lété o kouran sak lavé s’pasé ! Domoun té i viv pi. Sak lavé in tpi moné ramasé té i rogrèt ; sak lavé fanm èk fiy dan la kaz té i rogrèt ankor plis.
In moman lo bri i kour mèm ke bann kriminèl-la i tié domoun pou boir lo san. E sé lo san marmay ke zot i préfèr. Kamèm famiy lé pa kroyan i mèt a fé la prièr an komin tou lé soir, a fé promès, a fé dir la mès pou lo ropo lé zam pirgatoir...
Mé lo bann vol, lo bann krim, lo bann viol i arèt pa.
In zour... in nuit pito... Nou lé lo 30 septanm. Anplin Tanpon. Na in komèrsan i apèl mesié Rousèl : li na in gran magazin kafé. Dopi bonèr lo gardien son magazin la fini pas la ronn pou vérifié si tout la port lé bien baskilé. Lo boug la asir son fizi lé sarzé. Epi li la mont si son li lo kèr trankil : tout té an ord. Kom tou lé soir, sopandan, dizon li sar dor an lièv, lo kanèt ouvèr a domi.
Zanviron onz èr, somèy i komans dig-dig son zié, é son popièr i dovien lour. Mé li lit...
Toudinkou, dan son domi somèy, li san kom in grinsman i zène son zorèy. Li sulèv in pé la tèt. Li ékout... Kri...Kri...Kri... I sort koté la port dovan, sa. On diré na in afèr i frot si lo blindaz. Lo gardien la lèv an dousèr. La kapay son fizi. La avansé.

- Atand in kou mon bèz ta mèr !
Banm ! Lo kou d’fizi la rézoné. In dézièm kou toudsuit. Banm ! Déor, pata, pata,
Pata ! I ras la lign. Lo gardien i profit son lavantaz : ankor in kou. Banm !
Li rouvèr la port. La pi pèrsone. Mé atèr, dovan son pié na dé bèrtèl, dé goni épi in sapo. Dan lo bèrtèl, na in révolvèr, in gran bardfèr, in kouto d’bousri, in vilbrokin, in poigné bal, in pèr sosèt épi osi in paké fèy sitrimouniom...
Lo landmin, bonèr, la nouvèl i kour partou : lo sapo lété rokoni. Sé lo sapo in dénomé Sitarane. Lo vilbrokin i apartien in lartizan Tanpon ki anploy in sèrtin Manièl Fontaine. Lo pèr sosèt lété sak défin mesié Dèltèy, lo boug té i sar marié...
La zistis la pa tardé pou arèt in lékip domoun : onz persone total. E bien sir Sitarane an-parmi. Anplis Sitarane, lavé sirtou Fontène épi in, dénomé Sintanz Kalandrin. Lé zot lété domoun in pé tout la rézion Sid de lil. Lavé mèm in zène garson katorz z’an lété dan lo kou.
Koman lékip-la lavé niabou fé viv lo sid sou la térèr, pandan sitèlman lontan, komsa ? Pou konprand sa i fo rovnir in pé si Sitarane.

(à suivre)

“Sitarane” in Légendes créoles (Lézann kréol), traduction française par Jean-François Sam-Long, tome 2, UDIR 1997, pp 29-34