
Kèl volonté zénéral ! In pé la boir kossa !
30 juin, parMézami zot i koné lo kozman k’i di konmsa : « la loi sé lékspréssyon la volonté zénéral. ».Poitan défoi ou lé a’dmandé kossa i lé oziss volonté (…)
Zistoir kréol rényoné : Laramé Zanfan Bondyé.
8 août 2009
Laramé lé malis !
Zot i souvyin, Bondyé l’avé fé kado Laramé in fizi mazik, in bèrtèl mazik, in vyolon mazik galman. Si fizi i pète, zoizo i tonm san k’lo plon i toush ali, sifi k’li antann lo kou d’fizi. Si na in bon pé zibyé, la pa bézoin armassé, in sinp parol konm par ébzanp « mi vé zibyé-la dann mon bèrtèl » é lo zibyé lé dann bèrtèl, byin rokouvèr avèk lo kouvèrtir bèrtèl, si i fo anmaré, li lé anmaré. Tan k’a lo vyolon, si lo boug la jouzé, toute lo moun i mète a dansé. Laramé lé kontan vèy pa ! Li arpran son tourné-viré. Mon dyé ségnèr, mari-zozèf ! Kossa i sava ariv ankor ?
L’avé in foi, dan la vil de foi, méssyé lo foi la manz son foi èk in grinn sèl !
Laramé i sèy son fizi-dé kou
Ala Laramé i marsh, i marsh, i marsh mèm. L’èr onzèr la soné. Lo boug i déside ésèy in pé son bann kado. Li ariv déssi in kaboss, ba-fon dovan li. Dann fon, nana in bassinn lo. Zot i pans si bann zoizo i vyin tèrla, an troupo, an tralé, an takon pou boir d’lo. Laramé i dévir son fizi, i pointe sa an diréksyon inn-dé pti nyaz blan konm koton. Li tir dé kou an mèm tan : ba-banm !
Inkroiyab, in kantité zoizo i rèss a-tèr. Lo shassèr lé kontan. Lé ga, zot i konpran éstèr pou kossa zibyé lé rar ? Bann barbar la tyé tro, san rézon. Dann promyé tan, la koloniz Bourbon la fé konmsa galman : tyé, par-dsi tyé, gaspiyé, par dsi gaspiyé ! San vouloir krétiké, mi pans bondyé noré pi fiks in limite, par égzanp in vintène konmsa, mé d’apré lo kont, li la pa pran prékossyon, alor, si na san, i tyé san, si na dé san, i tyé dé san, étsétéri-étsétéra, la ké lo ra.
Kriké ! Kraké ! La fine fé l’éséyaz fizi
Éstèr i sa fé l’éséyaz Bèrtèl !
Trankilman, lo boug i donn z’instriksyon son bèrtèl... Oté baba ! Noré d’gou fé in n’afèr konmsa, pars sa i fatig pa lo kor, sa la pa in tyé-kor ; oi in pé, zot i kass mayi, apré in zèss, in zèss mèm é lo mayi lé dann goni, la guèl anmaré konm i anmar koshon ! Laramé i di : « Mi vé bann zoizo-la, sak i rante tou-lé ka, lé dann mon bèrtèl, la kouvèrtir par-dsi, é anmaré si fo ! ».
Inkroiyab, lo bèrtèl ékoute lé z’ord. An dé tan-troi mouvman, lo bann zoizo lé ramassé... Pa toute pars, fransh vérité, lo boug la tyé tro : in bann tourtrèl, pizon ramyé, mèm in pé pèrdri rouz la rèss a-tèr. Parl-pi srin, bèk-roz, zoizo vèr, zoizo jone, ti-kok, sa i konte pi sa ! Na mèm in pé zoizo initil : tro pti konm tèk-tèk, tro dir konm martin, étranz konm moino. Bondyé dann syèl daoir la di : « Kèl gaspiyaz ! Mé tro tar, lo kou parti i rotourn pi dan la boush kanon ! Kansréti, in fizi dé kou ! ».
Kriké ! kraké ! L’éséyaz bèrtèl la fini,
Éstèr i fé l’éséyaz vyolon !
In prètr i ariv dan l’androi, li apèrsoi tousa zoizo, in pé dann zèrb, in pé dann korbèy-d’or, in pé déssou bann pyé sapan. Li oi ossi Laramé, assiz déssi in pti piton zèrb. Li lé onète, alor i domann lo boug si li pé armass in pé zoizo. L’ot i di oui, vik li la fine gingn son kota. Vitman-vitman, lo prètr i kap, i kap, i kap, i ramass, i ramass, i ramass, bour dann son gran posh. Apré, li arkomans ramassé. I diré li vé pa lèss inn-dé pou lo shate, lo shyin, shakal, étsétéri-étsétéra, la ké lo ra.
Laramé, in l’idé i vyin dann son tète. Li vé oir si vyolon-la lé mazik pou vréman.
Li tir son l’instriman dann son l’étui, li fé konmsi li vé oir si lé byin akordé, épi li anvoy, dousman-dousman, épi pli-zan-pli for. Oté ! Lo prètr dann zépine i mète a dansé, i mète a kriyé. « Arète in kou ! Arète mizik lo dyab-la ». Ouye ! Aye ! Zépine i déshire lo boug, son rob, son po, lo san i pèrl, é lo prètr i kri mèm : « Vadere tro satanas ! Mi modi aou ! Mi éskominyé aou ! Mi totosh aou ! ». Laramé i an apèrsoi déga li sorte fé, i shape avèk la mass, i bar. Lo dansèr, malgré li, i antan pi la mizik, i arète dansé, épi li rode lo lènmi d’légliz, li trouv pi. Laramé la fine ariv loin ! Astèr, lo prète i rèss ali aryink alé la polis pou porte son plinte kont lo malis la mète ali dann in l’éta konm sa.
Kriké ! Kraké ! La klé dan mon posh, la taye dann out sak ! Koton mayi i koul, rosh i flote !
Zistoir la pankor fini. Sa bann gramoun la rakonté é moin, G. Gauvin, moin l’a armassé ! Somènn proshène, troizyèm karo, névyèm morso. Ni artrouv !
Mézami zot i koné lo kozman k’i di konmsa : « la loi sé lékspréssyon la volonté zénéral. ».Poitan défoi ou lé a’dmandé kossa i lé oziss volonté (…)
1993- La disparition de Lucet Langenier. Elle a été brutale, prématurée et a frappé douloureusement non seulement sa famille mais aussi ses (…)
10 000 citoyennes et citoyens – paysans, scientifiques, médecins et victimes – se sont mobilisés dans plus de 60 villes en France pour alerter sur (…)
La Réunion fait partie des régions françaises les plus touchées par les conséquences sanitaires, sociales et judiciaires de la consommation (…)
Médam zé Méssyé, la sossyété zot i ansouvien lo tan l’avé lo pou. Sa té in problèm pou zabitan noute péi pars pou-la sa i grate la tète, é i rann (…)
Les députés ont inscrit dans la loi un premier objectif d’atteindre « 87,5% » du Smic dès le 1er janvier 2026, tout en assurant de « prioriser le (…)
Le 16 juin 2025, le Tribunal administratif de Paris a suspendu en référé l’arrêté du 26 février 2025 ordonnant le blocage de 17 sites (…)
Le Président des Etats-Unis, Donald Trump a ordonné le bombardement de trois sites nucléaires en Iran, dans la nuit du 21 juin 2025. Dans une (…)
Les cours du pétrole ont connu une nette hausse à partir de la deuxième quinzaine du mois de juin, portés par l’extrême tension au Moyen-Orient et (…)
Des manifestants, réunis le 23 juin devant les institutions européennes, ont demandé la suspension de l’accord d’association liant l’UE à Israël. (…)
L’État poursuit son engagement en faveur de la transition énergétique et de la décarbonation de l’électricité à La Réunion. À l’issue d’un appel à (…)
Dans les départements d’outre-mer, près d’une femme sur deux qui devient mère ne vit pas en couple, configuration familiale bien plus fréquente (…)