
Turbulence à la Mairie de Saint-André
5 juillet, parAprès les coupures d’eau mémorables sur fond de polémique, le conflit Mairie de Saint-André-Cirest qui perdure, les plaintes à répétition, les (…)
Promyé morso.
18 out 2015
In tèks an kréol rényoné Georges Gauvin la fé a partir d’in dokimantasyon anprété dsi internet.
Isi La Rényon, ni viv dann in péi lo bann foré primér lé détrui par dsi détrui. Nout listoir lé kourt : 350 z’ané par-la mé sa la pa anpèsh anou fé sak nou la fé èk nout foré. Si dopi in bon koup de tan l arkomans plant pyé d’boi, tanmyé ! Mé moin na konm l’inprésyon la pa port vréman lo l’éfor dsi bann boi té la dann l’orizine nout pèpléman. La mète criptomèria in pé partou, mé tré pé ti-nate, gran nate, boi d’live, boi d’fèr, mèm tamarin d’lé-o mi trouv i anmank in pé. Antansyon, mi di pa la pa fé arien mé mi di in pé pliské sa n’arté myé. Pars, pyé d’boi sa lé bien itil pou l’anvironeman é la foré na poin in n’afèr lé bon konmsa pou lo klima, l’anvironeman, l’agrikiltir é tout sak i sèrv konm baz pou la vi. Zordi, lo réshofman klimatik, sé in traka pou nout tout, ébin ala pou kosa i fo arfé nout bann foré tanpir k’i pé.
Moin la fine antann inn-dé foi so kozman-la é la pa promyèr foi mi poz amoin lo késtyonn savoir kosa sa i vé dir. Pou kosa in sèl pyé d’boi par li-mèm i pé ète konsidéré konm in zardin. L’èr-la mon késtyon sé kosa i lé in zardin ? Mon répons, in zardin sé la tèr pou komansé, épi la vézétasyon. Sou la sirfas, an prinsip nana in tisi bann rasine, divé, poil é tout sak i fé lo matla soutérin é dann so matla soutérin nana in kantité zanimo kisoi lo vèr, kisoi ban ti kankrola, bann ti kloport épi d’ot ti zanimo ankor, san konté bann shanpignon an kantité. Tousa-la lé bien itil pou la tèr, pou son fèrtilité, pou artienbo le l’o… tout sak i fé ké la tèr lé bon pou rosovoir bann plantasyon. Par dsi la tèr nana la vézétasyon é la vézétasyon sa lé présyé pou la rishès la tèr… Kan li dékonpoz li donn l’imis é lo l’imis sé lo trézor pou la plantasyon. Ala sak mi pans : sa sé in zardin suivan son striktir.
Mé ala in définisyon mi sort trouvé dsi l’internet é ala sak lo définisyon i di :
In zardin sé in « écrin », sé in l’androi i ankouraz « la kréasyon », sé konm « in lyézon », sé in « linz »pou la tèr, sé in l’androi pou « dékontrakté », pou « arpozé », sé in « garde-manzé », sé in l’androi pou « rankontré », pou « kalkilé », pou « réfléshir », pou « révé », pou « rofé lo mond » é pou « défé ali », in l’androi « pou pran rasine » pou maye out « magnétism » avèk « magnétism la tèr ».. Ala in définisyon, kaziman poétik, suivan bann fonksyon lo zardin. Lé bèl in n’afèr konmsa.
Solon in gran éspésyalis bann pyé d’boi, F Halle, in plant sé in volim modest, mé gran sirfas fiks dann l’éspas, é an pliské sa in sirfas ankor pli gran dsou la tèr. Si i pran in gran pyé d’boi karant mète otèr par-la, son sirfas dann l’éspas, an déor d’la tèr, sé 10000m2 (in éktar) é son sirfas sou-térènn sré trant foi pli gran ké son sirfas par dsi la tèr donk trant éktar. Si i mète son rasine bout-an-bout i pé trouv 622 km é li grandi sink kilomète par zour. Si i pran son bann divé - donkalor son bann poil - i trouv 10620 km é shak zour i fo kont 90 km an plis. Ni pé ankor donn dé-troi shif pou in gran pyédboi. Pou la sirfas, son bann rasine i fo kont 130 éktar é pou son bann sirfas pou éshanzé i fo kont 160 éktar. donk, kan i koup in zéan, kèl moniman i disparète an mèm tan ! La pi in zardin, sé dis, vin trant an mèm tan. Konm di lo poète : « Bishron arète in pé lo bra ! »
Si ni tyinbo kont tousala ni oi a pépré kosa i lé in gran pyé d’boi é kosa ni détrui kan ni koup ali. Si i suiv « notre-planet.info » shak ané, sé 10 milyon éktar la foré k’i disparète dann l’Amazonie, L’afrik ékoitoryal, L’azi di sid-est. Si i baz dési lo « world resources institute »80 % la foré la fine détrui sansa éstropyé dopi trant z’ané : lo pir trant z’ané pou la natir ! Kisa lé résponsab de sa ?
- an promyé nana l’ésploitasyon la foré é i pé dir ké zot i ravaz la foré : i lès pa bann pyé d’boi grandi pou ranplas sak i koup In bonpé foré lé razé avèk in bann mashine plizanpli puisan, plizanpli kosto, é plizanpli éfikas. I koup in bonpé pyé d’boi k’i intérès mèm pa pèrsone : i apèl sa la « koup a blan » é i zète tout sak pèrsone i vé pa, i ansèrv pa, la pa bézoin, sirtou dann l’androi na poin bonpé d’moun. Sé in zéstyon mèm pa dirab é absird an plis ké sa !
- dézyèm rézon : la plantasyon bann palmyé pou l’uil, é pou tout bann kiltir indistriyèl konm lo soja dann bann péi konm lo Brésil, La Bolivie épi lo Paraguay. Kann nana osi z’ot par la-dan épi lo koton épi tout bann plant i ansèrv l’indistri. Arzout èk sa lo poiv, kanèl, banane, kafé… é d’ot shoz ankor i ariv dsi la tab bann moun nana l’arzan pou ashté.
- In bonpé pti kiltivatèr i donn la min pou la déforéstasyon konm Madégaskar avèk la plantasyion dsi brili. Avèk la plui, lo k’i ruisèl i sava avèk la tèr arable é l’èr-la i fo défrish an brilan d’ote koté ankor.
- arzout èk sa, l’ésploitasyon lo bann mine konm le l’or, lo dyaman, lo fèr, l’étain épi la beauxite. Parl pi l’éstraksion lo pétrol avèk lo gaz avèk bann foraz épi la poz bann pipe-line.
(la pankor fini)
Après les coupures d’eau mémorables sur fond de polémique, le conflit Mairie de Saint-André-Cirest qui perdure, les plaintes à répétition, les (…)
Le CIOM « national » aura bien lieu le 10 juillet au Ministère des Outre-mer, en présence du Premier ministre, François Bayrou et du ministre de (…)
Kan i ariv Novanm-Désanm-Zanvié, domoun i réziste pi ek la salèr. Zène-zan i mars dann somin, zène-fi i roul an dékolté ; sétaki i rod in manir po (…)
En avril 2025, la ministre malgache des Affaires étrangères, Rasata Rafaravavitafika a déclaré que "la position de Madagascar concernant la (…)
L’ancien chef de la diplomatie européenne a déclara qu’« en un mois, 550 Palestiniens affamés ont été tués par des mercenaires américains ». Une (…)
Après l’opération militaire d’Israël « Rising Lion » (« Lion dressé ») contre l’Iran dans la nuit du jeudi 12 au vendredi 13 juin 2025, et celle (…)
Les cours du pétrole ont connu une nette hausse à partir de la deuxième quinzaine du mois de juin, portés par l’extrême tension au Moyen-Orient et (…)
La Réunion fait partie des régions françaises les plus touchées par les conséquences sanitaires, sociales et judiciaires de la consommation (…)
1993- La disparition de Lucet Langenier. Elle a été brutale, prématurée et a frappé douloureusement non seulement sa famille mais aussi ses (…)
Sur proposition de Gérard COTELLON, directeur général de l’ARS La Réunion, Patrice LATRON, préfet de La Réunion, a décidé le retour au niveau 2 du (…)
C’est dans une ambiance chaleureuse avec un état d’esprit fraternel que les délégués de la Section PCR de Sainte-Suzanne se sont réunis en (…)
La section PCR du Port apprend avec une profonde tristesse le décès de Nadia PAYET, ancienne déléguée syndicale CGTR. Militante engagée et (…)