Astèr, mi fini kék modékri dsi la késtyonn gèrniome é moin lé konm déshiré rant dé santiman : lo promyé, mi pans la mète a mor – an o lyé, l’administrasyon, la bank, bann gro plantèr – nout gèrniome péi épi lo sis mil plantèr té i viv avèk prodiksyon la totalman sansa pou in bout z’ot rovni ; dézyèm santiman nout gèrniome bourbon lé pa mor é li domann arienk pou arviv an bone santé é arfé son dékolaz.

Mi baz mon promyé santiman dsi sak i suiv :

L’ané 1968, moin lété la kaz Ti Jorj Hoareau, in bon militan fidèl nout parti kominis rényoné é dann s’tan-la lété in plantèr gèrniome ruiné. Mi souvien konmsi lété yèr : li l’amenn amoin dann fon son kour é konm in gran ségré li l’a amontr amoin in joli touf gèrniome. Aprésa, la raj dann kèr, li la di amoin : « mi rès Tampon 600 é moin na poin lo droi plant gèrniome, alé oir sa i pous myé ké par dsi la lign 800 » : la prèv, sé lo zoli touf gèrniome li té i sort fé oir, fé admir, amoin. Li la di a moin ankor in bonpé mil plantèr lété konm li apré an avoir pèrd z’ot gagn-pin, tousa pou lo bénéfis bann gro plantèr, pli rish é plis konfyans la bank épi l’administrasyon. Pou li, konm pa dout, l’administrasyon l’avé désid tyé ékonomikman plizyèr milyé an parmi bann plantèr konm li.

Moin na in n’ot souvnir, toudinkou i travèrs mon mémoir, dsi lo késtyonn gèrniome so kou isi dann Boi d’nèf Sin-Dni, par anlèr la lign Kato. Biensir l’avé poin bokou, mé kant mèm plizyèr plantèr té i travay kolon la tèr dé-troi gro propriyétèr. Kan zot lété défandi planté, distilé épi vann lésans, zot l’arété é konm z’ot rovni l’avé fonn,. inn-dé la parti travay konm zournalyé dann kann, sansa rodèr d’gèp, kolèr d’zoizo, ou sinonsa shasèr d’tang… Chagrin dann kèr pars zot l’avé pèrd toudinkou sak lété lo pli inportan dann lo vi zot té i amenn avan..

Si zot i sava dsi internet zot va trouv inn-dé ransègnman, désèrtin modékri, épi inn-dé vidéo dsi la késtyonn bann dèrnyé distilèr d’gerniome : na mèm in tèks dsi mésyé zitte, inn rant bann dèrnyé plantèr-distilèr(Moin la fine dir azot i rès 140 plantèr pou in prodiksyon dé tone l’ésans dé fo moins, é dir ké avan l’avé sis mil famiy té i gingn z’ot vi la-dan !!! Moin lé sir, konm moin zot sar tris, pars sé in gro morso nout patrimoine agrikol fouti atèr, é osi par rapor la ruine bann plantèr é z’ot famiy nonbrèz la plipar d’tan. Lé vré zot téi travay konm kondané-forsa d’la tèr !- mé zot té fyèr fabrik kalité produi konmsa é avèk konm prime in bon l’odèr lésans dann z’ot linz, dann z’ot po, épi dann z’ot shové… Lo méyèr lésans gèrniome ké nana, san fèr lo fyèr. Zot té kontan osi avèk zot bon fimyé épi z ‘ot bon shanpignon.

Mon dézyèm santiman : gèrniome i domann arienk pou rodémaré.

Mi pans zot la vi dann télé, mèm dann zournal in sosyété La Shine, promyé prodiktèr produi la boté nana dann péi-la, la vni rann in vizit la CAHEB(koprativ bann zuil ésansyèl Bourbon). Pou kosa d’apré zot ? Pars zot i vé ashté lnout l’ésans gèrniome, pars – konm moin la di-sé lo méyèr nana dan lo mond, é la pa pou fé lo vantar mi di sa, é konm di lo kont pa par shovinis. Lé ga,.la pa l’ésans gèrniome i mank azot la-ba dan La shine, vi ké lo péi sé lo promyé prodiktèr nana dan lo mond-li (la ranplas anou é nou ni trène dann bout la ké avèk nout dé tone dé foi moins). La pa non pli pou lo pri pars nout lésans lé shèr par raport sète lé zot.- Lé vré lo sosyété CAMENAE, d’apré sak i di i pèrd pa son tan pou fé bann produi la pakotiy, mé li fé bann produi la kalité pou bann milyonèr shinoi é kan li ashté bann produi, li ashté lo bon. Konm par ébzanp l’ésans roz dan La Bilgari, la lavann dan La Frans épi d’ot ankor, é lo bann bon produis lé konm in piblisité pou li…

Marie Rose Séverin ? Moin lé sir na in bonpé d’moun la vi aèl dann télé. El lé plantèr gèrniome épi prézidan la CAHEB., in madam i kroi dann sak èl i fé sanm pou moin… Moin la lir dann in l’artik Clicanoo in déklarasyon èl la fé, l’ané 2012 si mi tronp pa. El i di : « Sé konm lo koshon ! tout lé bon. Avèk bann fèy i fé la tisane. Kan ou i distil ou i gingn in luil ésansyèl, an parmi lo méyèr ké nana dann lo mond avèk in gayar pti l’odèr d’roz. Dsi son bann déshé, i pé fé pou in shanpiyon, é lo fimyé kan la fine dékonpozé, i ansèrv ankor konm in téro. El i di osi, sak moin la fine ékrir dann nout zournal i pé ansèrv médikaman konm sikatrizan, pou dézinfékté, épi pou vanj kont bann mové baktéri. El i rokomann médikaman-la pou lo karant mil diabétik noré isi La Rényon.
Mi sava ankor donn in sitasyon la prézidant la Caheb. El i di : « Dann tan té i di sak i san gèrniome i san l’arzan. Zordi I san plis lo transpirasyon ké l’arzan, mé ni fé solman in pé moins dé tone l’ésans alé oir ni pouré vann fasilman kat sink tone si tèlman nout l’ésans lé roshèrché.

Lé fini

NB Mé l’istoir gèrniom isi La Rényon i fini pa konmsa.