
Désaccord entre les canniers et les usiniers, toujours pas de date pour la récolte
8 juilletLes planteurs et usiniers réunis en commission mixte d’usine dans le sud le 7 juillet ne sont pas parvenus à un accord. Dans un contexte où la (…)
Tradiksyon dann kréol rényoné par Georges Gauvin
10 zwin 2015, sanm
Moin la fine anparl dann témoignages somenn dèrnyèr konm in l’invansyon jényal par bann zétidyan é bann plantèr d’ri madégaskar avèk lo pèr Henri Laulanié. Somenn dèrnyèr moin la rakont koman bann sénégal la rékipèr plis 2000 éktar la tèr salé pou plant do ri, épi zot la gingn planté produi plis ké kan la tèr té pankorpolyé avèk lo salé. Si mi anparl de sa somenn isi ankor sé pou ké nout bann léktèr, sak i pans ankor konmsa, i tir dann z’ot tèt l’opinyon lo pèp malgash sé in pèp aryéré é k’i gingn pa fé arien pou sov ali par li mèm. Pars ni pé dir si lo mond i ariv à sort dann la famine, mèm avèk lo dérègloman klimatik, mi pans l’invansion lo SRI sar pou kék shoz.
Dopi li l’ariv Madégaskar, 1960 par la, lo pèr Henri Laulanié la touzour travay, la min dan la min, avèk bann z’étidyan épi bann plantèr d’ri dann la réjyon Antsirabé. Pou komansé lété dsi la métod SRA (sistèm plantasyon do ri amélyoré) : avèk métod-la téi ropik bann plan kan zot l’avé trant zour épi té i donn azot dolo an konsékans ziska k’i ramas lo ri. Solman lo l’ékip té i romark. dé z’afèr : inn lo rannman té fèb, 2 tone do ri par éktar, l’ot, sanm pou zot, té i tiliz tro d’lo. Solman sé so métod-la, la pèrmète trouv in nouvo téknik.
Nouvo téknik la i sa révolisyone lo plantasyonn ri, pa arienk dann Madégaskar mé dan in bonpé péi i plant do ri. La donn ali lo nom SRI (en français : Système de riziculture intensive). Bann péi l’Azi lo Sid-ést la pran métod-la, parèy pou désèrtin péi dann L’Afrik, é ziska Cuba. Zot prodiksyon la goumanté vèy pa koman. Solman dann Madégaskar lo sistèm té dir pou dékolé é banna té blizé mont in l’asosyasion apré la mor lo pèr Laulanié, pou angant bann plantèr pou adop lo métod SRI, é pou gingn bann promyé rézilta. Zordi, bann plantèr i gingn bann rannman ziska vin tone pou in éktar mé konm la plipar banna la pankor pran so métod-la, lo rannman ri pou Madégaska sé arienk 2,5 tone pou in éktar.
L’ané 1983 la séshrès lé for, la famine i ménas. Lo pèr Laulanié i domann son l’ékip ropik bann plan kan zot va gingn 15 zour (olèrk 30 zour suivan lo métod SRA). Pèrsone na poin konfyans mé zot i di kantmèm kan la plui v’arivé lo plan sar fine asé for pou bien dékolé… Zot té bien étoné kan zot la vi shak plan téi done rant vin épi trant zépi alé oir zot téi gingn arienk dis dann lo métod SRA. Té in dékouvèrt par azar, mé sa la ankouraz azot pou rod ankor plis a-fon. Dabor zot la désid ropik bann plan kan i trap douz, mèm dis, mèm uit zour. Ala ké la prodiksyon lé miltipliyé par dé 2, o moins.
Do ri sé in plante é plante-la i doi z’ète trété konm k’i fo : li doi z’ète réspèkté, i fo done ali son soin, konm kékshoz vivan avèk in bon kapasité. Lo ri va done son kapasité san pour san si i trète ali konm kékshoz vivan : produi bann plan dann lo méyèr kondisyon posib pou dékolé. Si i ed ali pou bien pousé lé sir li va rékonpans lo plantèr pou lo travay li la fé é pou lo tan li la pasé pou okip épi songn son plantasyon.
Antansion bann plant sa la pa in bann ti mashine : i fo pa fors azot, i fo pa manyé ninport koman, i fo pa fé bann zès lé pa natirèl pou zot. Ziska zordi, épi dopi plizyèr syèk, nana désèrtin plantèr i fé kalité zès bann plantasyon i èm pa. Si tèlman ké lo ri la pa donn son plin kapasité san, é mèm la diminyé son kapasité natirèl. Lo nouvo sistèm(SRI) i shanj lo métod travay pou ardone lo plantasyon son bann kalité natirèl.
1-in l’agrikiltir biolojik. Pou komansé in règ zénéral : lo plantasyon SRI i marsh suivan lo prinsip l’agrikiltir biolozik avèk konpost épi fimyé pou fèrtiliz la tèr san tiliz l’angré shimik épi bann zinséktisid shimik galman.
2- lo pré-zèrmaz. Kan i prépar la somans i fo tir bann grin i flote anlèrdann in bin tyèd pars sa i pous arpa. Aprésa i fo fé in pré-zèrminasyon : lo grin i rès dann lo bin tièd in zour, épizapré i mète ali dann in torshonmouyé dann solèy pandan dé zour ankor an arozan tazantan pou anpèsh lo torshon séshé. Kan troi zour la fini, la fine préjèrmé.
3- lo pépinyèr kosté sanm lo karo. Lèr-la, i fo mète ali dann in pépinyèr par koté lo karo a planté : lo bann grin i doi z’ète sémé dann in tèr léjé, (in mélanj tèr+sab) avèk in kouvèrtir 1 santimète la tèr avèk lo sab. Aprésa lo pépinyèr i doizète payé : la paye de ri lé bon, in bon koush mé pa plis k’i an fo. La paye i protèz lo grin préjèrmé kont bann zoizo épi in l’arozaz tro brital épi an ka k’la plui i tonm tro for. Apré kat zour lo bann plan i lèv : l’èrla i fo tir la paye pou lès azot pousé. Apré kat zour ankor lo plan lé bon pou transplanté li nana douz santimèt. Ni rézime lo tan : troi zour pou lo prézèrmaz+ kat zour pou lo bann plan lévé+kat zour ankor pou grandi azot ziska douz santilète : total onz zour par-la.
4-In ropikaz an lign avèk bann plan éspasé. I fé lo ropikaz an lign avèk in léspasman trant-trant sink santimète par-la (antansion banna i poz in lign avèk son dé piké in bout épi l’ot). Rant dé lign nana l’éspas k’i fo pou lès la houe la roulète pasé pou dézèrbé an ka k’i fo. Pou la somans, 750 gram pou kat san mèt karé(kat ar) olèrk kat kilo par la pou in plantasyon tradisyonè. I ropik dann in bo pa tro an lo, pa tro konpak : lo bon sans i indik anou sak i fo fèr.
5-Atansyon lo ra in ratisd natirèl : i mète pa mayi anpoizoné mé in manzé fé avèk lo poud lo grin zavoka épi i manjaye lo ra i èm bien konm papaye, sitrui, épi d’ot zafèr ankor. La ou lé paré kont zot !
Nou la fine dir, kan k’i suiv bien lo métod é ké lo tan la pa pli kaprisyé k’i fo, in rannman rant douz épi vin tone par éktar, 15000 grin par plan é kat kilo sink san paddy pou kat mète karé. Sa i doi z’ète in l’inité d’mézir dann péi malgash.
In rézilta konm sa, tout bann plantèr i sote dési ? Kroi pa sa pars sak i fo sé in shanjman dann la mantalité. La pa fasil sof si ou i pans déza konmsa, pou konprann la filozofi lo sistèm… An pliské sa, bann plantèr i roprosh lo sistèm pars li lé tro kadré é li la bézoin in bon pé zès, in bonpé d’tan pou okip lo plantasyon. Alé fé sa La Rényon zot va oir, si demoun i suiv bien lo téknik.mi di pa zot koman lo plantèr va difiz azot ziska ké li konpran bien lo tik-tak. La-ba lé konm nou, pa plis pa moins.
Pou fé aplik lo métod SRI, gouvèrnman la donn lo pri bann méyèr plantèr, épi la fé pas l’informasyon dann la près intrenasyonal. Lo l’asosyasionTefy Saina épi lo CIFAD (konsèy dann l’inivèrsité) la désidd fé bann vilaz ékol dann tout bann réjyon Madégaskar, bann volontèr la fé bann karo d’ri-ékol, bann marmay i vien aprann dann vakans, épi bann plantèr osi sak i vé. Mèm inn-dé misyon la sort Madégaskar pou alé amontr lo téknik dann l’Afrik pars pou zot sa sé in patrimoine pou lo mond antyé. In pé noré désid fé pass in brové pou ramas la moné. La-ba nout bann frèr malgash i koné kosa i apèl la zénérozité épi la solidarité.
Les planteurs et usiniers réunis en commission mixte d’usine dans le sud le 7 juillet ne sont pas parvenus à un accord. Dans un contexte où la (…)
Mézami bann marmaye lékol dopi étan pti ziska étan jenn-jan lé an vakanss é mi souète azot ropoz azot in pé an atandan la rantré i ariv… In rogré (…)
Le 13 juin 2025, l’opération surprise "Rising Lion" est lancée par Israel. Des frappes larges et coordonnées sont larguées contre plus de 100 (…)
Médam, zé Méssyé, la sossyété, zot i koné bann franssé i di konmsa : « la kolèr lé movèz konséyèz » é dann kozman kréol ni rotrouv anou mèm pwin (…)
L’Assemblée nationale débat depuis le 7 juillet de la proposition de loi sur la revalorisation du statut d’élu local, adoptée par le Sénat en mars (…)
Les mesures fiscales engagées, dans le cadre du budget 2026, auraient « un effet désincitatif majeur sur les dons » en leur faveur, avec des (…)
C’est dans une ambiance chaleureuse avec un état d’esprit fraternel que les délégués de la Section PCR de Sainte-Suzanne se sont réunis en (…)
Les technologies de Google Cloud renforceront la plateforme d’Ecobank pour améliorer la banque digitale, le soutien aux petites et moyennes (…)
Le patron des communistes, Fabien Roussel, ne se rendra pas à une réunion de la Gauche sur l’hypothèse d’une candidature commune de gauche en (…)
Une information récente communiquée par le ministre de la Justice Gérald Darmanin concerne la création de nouvelles prisons sur l’ensemble du (…)
La FSU Emploi Réunion tient à rappeler que la mise en œuvre des programmes de transformation de France Travail, issus de la loi Plein Emploi, ne (…)
La conférence historique sur le financement du développement à Séville s’est conclue avec un sentiment renouvelé de détermination et un accent mis (…)