Témoignages

Affaire de Balman : Témoignages

31 juillet 2007

Les sœurs Clain : Nathalie, Marie-Andrée et Gillette
Bernadette Huet

“Témoignages” : I fé konbienn tan zot i viv là ?

- Nathalie Clain : Dépi lèr ou nou lé né, nou lé là, moman lété là, granpèr lété là, nout zonbri la koup là, nou la parti lékol là. Not granpèr, not granmèr té viv dan la kaz zis an fas là. La famiy Crémazy an kestion la done nout granpèr in térin po kiltivé vréman. Té inn donasion. E doné sé doné. Nou pé pa dir plis. Sé mèm pa le kou de doné, la été doné. Mé kan le shemin lété inculte, falé réklamé. Falé pa atann ke nou la fé in ta de demann. Lélèktrisité tousala. E nou lé pa le sèl responsab, la komine lé osiresponsab ke nou. La komine la atann le verdik, li la arèt le ti shemin li té apré fé, é li la repri apré. Sé vréman fout la gèl lé gens. Nou la pèrd, mé lé komine kosa li vien fé le ti bout shemin là ? Po

Ousa zot i sava alor ?

- N’i sava où ? nou sar pa là, nou rèss la mèm. Nou vé rèss la mèm tank i poura resté. Mintnan, la komine, kom li la done anou shemin, done anou lélèktrisité, donk li la rekonï nou lété shé nou. Parske le komine i done pa lélèktrisité si ou lé pa shé ou. Mintnan la komine va débrouy ali po arplass anou si i vien krazé, i vien kasé, i vien mashin. Mé tank la pa ariv le zistoir, luisié é tou le zafèr, zot i vien kasé, nou partir arpa. I done dé rézon , zpi i done anou in androi pou partir, é tout fason, nou la pa anvi d’alé non-pli. Ou lé né là, du jour au lendemain, ou imazine pa ou viv ayèr. Sé inn injustice.

Konbienn famiy lé konserné an tou ?

- Nana o-moin kinz.
Kom la komine li la débat po done anou tousa, demin matin si nou doi partir, la komine osi alé débat èk le de Balman osi. Esplik lé de balman kosa nou fé là, pokosa li la done tousa, si nou lé pa shé nou. Nou va esplik le de Balman kosa nou fé là. Pokosa li la done anou térin, la done anou lo, lélèktrisité, zot osi alé débatt.

Kosa li vé fèr de se térin, mesië de Balman ?

- Mi koné pa kosa li sar fé avèk sa moin. E nou, nou la pa ariv là kom zoizo blan, nou. La pa mèt anou tèrla, la di anou rèss tèrla, épi kan v’ariv pou fé sort azot, nou va dir azot kansa i fo sortir. Mé sa sé dé koneri, sé inn injustice la plus totale pou moin. Si nou lé là, nou lé pa là par azar.

Lafèr i dïr dépi konbienn tan ?

- Nana sèt an i dir, nana sèt an nou viv dan linsèrtitïd. Nou koné pa kosa li léna li, é kosa nou léna nou. Nou na lé papié dé vië paran. La done lé vië paran, nou la viv là.

Zot nana lé papié kan mèm ?

- Na poin lak, la poin rien. Lé ékri dési ti papié kom dekoi va done mesië Henri va okipé le ti bout térin. Dann tan lontan, té done in koshon po in bout térin, té done le térin épi té okip. Sé kan mèm nou la done la valèr si anlèr. Si nou té pa là, la komine noré pa fé de shemin, noré pa ï de valèr. In loto èk in piéton téi kroiz pa. Mi di aou, moin lé ankor zèn, mé moin la kan mèm vï. Kan loto té pass, ou té oblizé sot dann fon po lèss ali pasé. Lété komsa.

Zot la gingn inn menas lespïlsion ?

- Po linstan, pa ankor, parske la pass vandrodi. Sé vandrodi nou la pèrd, parske lé premié prosé, nou la gagné. Epi, toudinkou, zot la désidé ke nou pèrd. Mi koné par ékèl zafèr. Dernièrman, sété la kourdapèl. Nou nana ankor la kasasion, épi ankor lot là, la kour ëropéèn.
Alé demann la méri. Le zafèr la fine pasé, nou la pèrd, é zot i fé le shemin ?

• Bernadette Huet

“Témoignages” - Koman ou mazine zistoir là madam Huet ?

- Bernadette Huet, née Pausé - Moin la apri sa kom inn bomb, moin lé éfondré. Nana pli de 100 an, dépi 4 zénérasion nou viv là. Mi mazine le problèm relozman. Koman nou sar fé ? Ousa nou sar trouv larzan po pèy kosion. Nou viv èk Rmi. Là, la méri i soutien pa. Koman nou sar fé, mi koné pa ? Marmay ziska lé tromatizé. I di amoin, zot i vé pa i vol zot joué. Na pli d-san tan nou viv là. Lé ékri dann dosié. Le tribinal nana dan sa min, sa. Mon papa, si li té là, noré awar 75 an, mé li lé désédé. Voilà nout mézon ke nou lé né là. Sé la prémièr mézon la fami Pausé, mon papa, ma maman. Sa té fouyé à la min. ogard la otèr, tirè à la min, tiré èk goni èk mok. Nou té kontan de fèr. Nou té zèt dann fon. Apré moin la marié, mézon là osi le térin té fouyé a la min ;sof dérièr, apré soman nou la gingn traktopèl ; sa rienk an 2006. Nou la gingn kass galé. Mé avan ma mézon té ankadré avèk la tèr, ki revené kom sa dési inn mézon an tol. La mézon an dïr té pa ankor là. Mé i voi ankor la trass la mézon an tol. La prèv lé là. Moin navé in garson té gingn lasm pardsi lasm. In zour, doktèr i ariv, i di madam Huet, « c’est normal, votre maison est encastrée dans la terre ». Apré nou la fé nir in traktopèl. Mon frèr parèy, fouyé a la min.

Zot i regrèt zot la mi an valèr le térin, é mintnan, li ariv kom inn seriz dési le gato é di azot alé, rann amoin le térin ?
E le shemin, avan navé poinn shemin. Navé zis in zafèr po fé pass inn moto. Nou, pétèt là, on va avoir in shemin pétoné, la méri la pa arété par rapor le mové tan. E pi nou la gign léktrisité an 1982. E là po li, sé la seriz si le gato.

Mé sa i prouv ke zot lé dan zot droi. Zot nana d’papié ?

- Mé ma maman, sa mézon té konstrui par Pac Réunion. La konstrui sa tit mézon an dïr. Avan té an tol, rajouté, dan le froi. Le ti shemin té komsa laba (elle me montre un sentier qui arpente la falaise en contre bas). Avan nou té fé a pié. Et ça je vous jure monsieur, avèk le sab si nout tèt, le siman nou porté po konstrui la tit kaz maman. Nou la pass la mizèr isi. Nou la pa amèn la vi roz. E lé koshmar i kontinï.

An espéran ke lafèr sera po zot favèr, i pé pa tir kinz fami komsa là

- Tout fason, si li la ï, li la abïz inn vièy fanm, li abïz de nou. Mi panss i port arpa li bonèr.

Propos recueillis par Willy Técher


Signaler un contenu

Un message, un commentaire ?


Témoignages - 80e année


+ Lus